PROLOGUS 1

Hecyra’st huic nōmen fābulae. | haec quom data’st

novā, novom intervēnit vitium et calamitās

ut neque spectārī neque cognōscī potuerit:

ita populŭs studiō stupidus in fūnambulō

animum occupārat. nunc haec plānē’st prō novā,

et is quī scrīpsit hanc ob eam rem nōluit

iterum referre ut iterum possit vēndere.

aliās cognōstis eiŭs: quaesō hanc nōscite.

PROLOGUS 2

ōrātor ad vōs veniō ōrnātū prologī:

sinite exōrātor sim e͜ōdem ut iūre ūtī senem

liceat quō iūre sum ūsus adulescentior,

novās quī exāctās fēcī ut inveterāscerent,

nē cum poētā scrīptūra ēvānēsceret.

in eīs quās prīmum Caecilī didicī novās

partim sum eārum exactŭs, partim vix stetī.

quia scībam dubiam fortūnam esse scaenicam,

spē incertā certum mihi labōrem sustulī,

e͜āsdem agere coepī ut ab eōdem aliās discerem

novās, studiōsē nĕ | ĭllum ab studiō abdūcerem.

perfēcī ut spectārentur: ubi sunt cognitae,

placitae sunt. ita poētam restituī in locum

prope iam remōtum iniūriā advorsārium

ab studiō atque ab labōre atque arte mūsicā.

quod sī scrīptūram sprēvissem in praesentiā

et ĭn dēterrendō voluissem operam sūmere,

ut in ōtiō esset potiŭs quam in negōtiō,

dēterruissem facile nē aliās scrīberet.

nunc quid petam meă causā aequō animō attendite.

Hecyram ad vōs referō, quam mihi per silentium

numquam agere licitum’st, ita eam oppressit calamitās.

e͜am calamitātem vostra intellegentia

sēdābit, sī erit adiūtrīx nostrae industriae.

quom prīmum eam agere coepī, pugilum glōria —

fūnambulī e͜ōdem accessit exspectātiō —

comitum conventŭs, strepitŭs, clāmor mulierum

fēcēre ut ante tempus exīrem forās.

vetere in novā coepī ūtī cōnsuētūdine

in experiundō ut essem; referō dēnuō.

prīmō āctū placeō; quom intereā rūmor venit

datum īrī gladiātōrēs, populŭs convolat,

tumultuantur, clāmant, pugnant dē locō:

ego ĭntereā meŭm nōn potuī tūtārī locum.

nunc turba nūlla’st, ōtium et silentium’st,

agendī tempŭs mihi datum’st; vōbīs datur

potestās condecorandī lūdōs scaenicōs.

nōlīte sinere per vōs artem mūsicam

recidere ad paucōs: facite ut vostra auctōritās

meae aŭctōritātī fautrīx adiūtrīxque sit.

sī numquam avārē pretium statuī artī meae

et eum ĕsse quaestum in animum indūxī maxumum

quam maxumē servīre vostrīs commodīs,

sinite impetrāre mē, quī in tūtēlam meam

studium suom et sē in vostram commīsit fidem,

nē e͜um circumventum inīquē inīquī irrīdeant.

meă causā causam accipite et date silentium,

ut lubeat scrībere aliīs mihique ut discere

novās expediat posthāc pretiō ēmptās meō.

1   PHILOTIS · SYRA

PH per pol quam paucōs reperiās meretrīcibus

fidēlīs ēvenīre amātōrēs, Syra.

vel hĭc Pamphilus iūrābat quotiēns Bacchidī,

quam sānctē, utĭ quīvīs facile posset crēdere,

numquam illā vīvā ductūrum uxōrem domum!

em dūxit. SY ergō proptereā tē sēdulō

et moneō et hortor nē quoiusquam misereat,

quīn spoliēs, mutilēs, lacerēs quemque nacta sīs.

PH utīne eximium nēminem habeam? SY nēminem:

nam nēmō illōrum quisquam, scītō, ad tē venit

quīn ita paret sēsē abs tē ut blanditiīs suīs

quam minumō pretiō su͜am voluptātem expleat.

hīscin tū amābō nōn contrā īnsidiābere?

PH tamen pol eandem iniūrium’st esse omnibus.

SY iniūrium autem’st ulcīscī advorsāriōs,

aut quā viā tē captent e͜ādem ipsōs capī?

ēheu mē miseram, quōr nōn aut istaec mihi

aetās et fōrma’st aut tibi haec sententia?

2   PARMENO · PHILOTIS · SYRA

PA senex sī quaeret mē, modo īsse dīcitō

ad portum percontātum adventum Pamphilī.

audīn quid dīcam, Scirte? sī quaeret mē, utī

tum dicās; sī nōn quaeret, nullŭs dīxerīs,

aliās ut ūtī possim causā hāc integrā.

sed videōn ego Philōtium? unde haec advenit?

Philōtĭs, salvē multum. PH ō salvē, Parmenō.

SY salvē mēcastor, Parmenō. PA et tū edepol, Syra.

dīc mī, ubi, Philōtĭs, tē oblectāstī tam diū?

PH minumē equidem mĕ | ŏblectāvī, quae cum mīlite

Corinthum hinc sum profecta inhūmānissimō:

biennium ibi perpetuom misera illum tulī.

PH edepol tē dēsīderium Athēnārum arbitror,

Philōtium, cēpisse saepe et tē tuom

cōnsilium contempsisse. PH nōn dīcī potest

quam cupida eram hūc redeundī, abeundī ā mīlite

vōsque hīc videndī, antīquā ut cōnsuētūdine

agitārem inter vōs līberē convīvium.

nam illī haud licēbat nisi praefīnītō loquī

quaĕ | ĭllī placērent. PA haud opīnor commodē

fīnem statuisse ōrātiōnī mīlitem.

PH sed quid hŏc negōtī’st? modo quae narrāvit mihi

hīc intŭs Bacchĭs? quod ego numquam crēdidī

fore, ut ille hāc vīvā posset animum indūcere

uxōrem habēre. PH habēre autem? PH eho tū, an nōn habet?

PA habet, sed firmae haec vereor ut sint nuptiae.

PH ita dī deaeque faxint, sī in rem’st Bacchidis.

sed quĭ | ĭstuc crēdam ita esse dīc mihi, Parmenō.

PA nōn est opus prōlātō hōc: percontārier

dēsiste. PH nempe e͜ā causā ut nē id fīat palam?

ita mē dī amābunt, haud proptereā tē rogō,

utī hoc prōferam, sed ŭt tacita mēcum gaudeam.

PA numquam tam dīcēs commodē ut tergum meum

tuam in fidem committam. PH āh nōlī, Parmenō:

quasi tū nōn multō mālīs narrāre hoc mihi

quam ego quae percontor scīre. PA vēra haec praedicat

et illud mihi vitium’st maxumum. sī mihi fidem

dās tē tacitūram, dīcam. PH ad ingenium redīs.

fidem dō: loquere. PA auscultā. PH istīc sum. PA hanc Bacchidem

amābat ut quom maxumē tum Pamphilus

quom pater uxōrem ut dūcat ōrāre occipit

et haec commūnia omnium quae sunt patrum,

sēsē senem esse dīcere, illum autem ūnicum

praesidium velle sē senectūtī suae.

ill’ prīmō sē negāre; sed postquam ācrius

pater īnstat, fēcit animī ut incertus foret

pudōrīn anne amōrī obsequerētur magis.

tundendō atque odiō dēnique effēcit senex:

dēspondit e͜ī gnātam hui͜us vīcīnī proxumī.

ūsque illud vīsum’st Pamphilō nē utiquam grave

dōnec iam in ipsīs nuptiīs, postquam videt

parātās nec moram ūllam quīn dūcat darī,

ibi dēmum ita aegrē tulit ut ipsam Bacchidem,

sī adesset, crēdō ibi eiŭs commiserēsceret.

ubiquomque datum erat spatium sōlitūdinis

ut colloquī mēcum ūnā posset: “Parmenō,

periī, quid ego ēgī! in quod mē coniēcī mālum!

nōn poterō ferre hoc, Parmenō, periī miser.”

PH at tē dī deaeque perduint cum istōc odiō, Lachē!

PA ut ăd pauca redeam, uxōrem dēdūcit domum.

nocte illā prīmā virginem nōn attigit;

quae cōnsecūta’st nox eam nihilō magis.

PH quid ais? cum virgine ūnā adulēscēns cubuerit

plūs potŭs, sēsē illā abstinēre ut potuerit?

nōn vērī simile dicĭs neque vērum arbitror.

PA crēdō ita vidērī tibi. nam nēmō ad tē venit

nisi cupiēns tu͜ī; ille invītus illam dūxerat.

PH quid deinde fit? PA diebŭs sānē pauculīs

post, Pamphilus mē sōlum sēdūcit forās

narratque ut virgō ab sē integra etiam tum siet,

sēque ante quăm | eam uxōrem dūxisset domum,

spērāsse eās tolerāre posse nuptiās.

“sed quam dēcrērim mē nōn posse diūtius

habēre, eam lūdibriō habērī, Parmenō,

quīn integram itidem reddam ut accēpī ab suīs,

neque honestum mihi neque ūtile ipsī virginī’st.”

PH pium ac pudīcum ingenium narrās Pamphilī.

PA “hoc ego prōferre incommodum mī esse arbitror;

reddī patrī autem, quoi tū nīl dīcās vitī,

superbum’st. sed ĭllam spērō, ubi hoc cognōverit,

nōn posse sē mēcum esse, abitūram dēnique.”

PH quid ĭntereā? ībatne ad Bacchidem? PA cotīdiē.

sed ut fit, postquam hunc aliēnum ab sēsē videt,

maligna multō et mage procāx facta īlicō’st.

PH nōn edepol mīrum. PA atque ea rēs multō maxumē

dīiūnxit illum ab illā, postquam et ipse sē

et illam et hanc quae domī erat cognōvit satis,

ad ĕxemplum ambārum mōrēs e͜ārum exīstimāns.

haec, ita utī līberālī esse ingeniō decet,

pudēns, modesta, incommoda atque iniūriās

virī omnīs ferre et tegere contumēliās.

hīc animŭs partim uxorĭs misericordiā

dēvinctŭs, partim vīctus hui͜us iniūriīs

paulātim ēlāpsu’st Bacchidī atque hūc trānstulit

amōrem, postquam pār ingenium nactus est.

intereā in Imbrō moritur cognātus senex

hōrunc: ea ad hōs redībat lēge hērēditās.

eō amantem invītum Pamphilum extrūdit pater.

relīquit cum mātre hīc uxōrem; nam senex

rūs abdidit sē, hūc rārō in urbem commeat.

PH quid adhūc habent īnfirmitātis nuptiae?

PA nunc audiēs: prīmō diēs complūsculōs

bene convenībat sānē inter eās. interim

mīrīs modīs ōdisse coepit Sostratam —

neque lītēs ūllae inter eās, postulātiō

numquam. PH quid igitur? PA sīquandō ad eam accesserat

cōnfābulātum, fugere ē cōnspectū īlicō,

vidēre nōlle: dēnique ubi nōn quit patī,

simulat sē ad mātrem accersī ad rem dīvīnam, abit.

ubi ĭllīc di͜ēs est complūrīs, accersī iubet:

dīxēre causam tum nescioquam. iterum iubet,

nēmō remīsit. postquam accersunt saepius,

aegram esse simulant mulierem. nostra īlicō

it vīsere ad eam: admīsit nēmō. hoc ubi senex

rescīvit, heri eā causā rūre hūc advenit,

patrem continuō convenit Philūmenae.

quid ēgerint inter sē nōndum etiam sciō

nisi sānē cūrae’st quōrsum ēventūrum hoc siet.

habēs omnem rem: pergam quō coepī hoc iter.

PH et quidem ego; nam cōnstituī cum quōdam hospite

mē esse illum conventūram. PA dī vortant bene

quod agās! PH valē. PA et tū bene valē, Philōtium.

3   LACHES · SOSTRATA

LA prō deum atque hominum fidem, quod hoc genus est, quae haec est coniūrātiō!

utīn omnēs mulierēs eadem aequē studeant nōlintque omnia

neque dēclīnātam quicquam ab aliārum ingeniō ūllam reperiās!

itaque adeō ūnō animō omnēs socrūs ōdērunt nurūs.

virīs esse advorsās aequē studium’st, similĭs pertinācia’st,

in eōdemque omnēs mihi videntur lūdō doctae ad malitiam; et

eī lūdō, sī ūllus est, magistram hanc esse satĭs certō sciō.

SO mē miseram, quae nunc quam ob rem accūser nesciō. LA hem

tū nescīs? SO nōn, ita mē dī bene ament, mī Lachē,

itaque ūna inter nōs agere aetātem liceat. LA dī mala prohibeant.

SO mēque abs tē immeritō esse accūsātam post modō rescīscēs. LA sciō,

tē immeritō? An quicquam prō istīs factīs dignum tē dīcī potest?

quae mē et tē et familiam dēdecorās, fīliō lūctum parās;

tum autem ex amīcīs inimīcī ut sint nōbīs affīnēs facis,

quī illum dēcrērunt dignum suōs quoi līberōs committerent.

tū sōla exōrēre quae perturbēs haec tua impudentia.

SO egon? LA tū inquam, mulier, quae mē omnīnō lapidem, nōn hominem putās.

an, quia rūrī esse crēbrō soleō, nescīre arbitrāminī

quō quisque pactō hic vītam vostrārum exigat?

multō melius hīc quae fīunt quam illī ubi sum assiduē sciō.

ideō quia, ut vōs mihi domī erītī, proinde ego erō fāmā foris.

iamprīdem equidem audīvī cēpisse odium tuī Philūmenam,

minumēque adeō mīrum, et nĭ | ĭd fēcisset mage mīrum foret,

sed nōn crēdidī adeō ut etiam tōtam hanc ōdisset domum:

quod sī scīssem illa hīc manēret potiŭs, tū hinc īssēs forās.

at vidē quam immeritō aegritūdō haec oritur mī abs tē, Sostrata:

rūs habitātum abiī concēdēns vōbīs et reī serviēns,

sūmptūs vostrōs ōtiumque ut nostra rēs posset patī,

meō labōrī haud parcēns praeter aequom atque aetātem meam.

nōn tē prō hīs cūrāsse rebŭs nēquid aegrē esset mihi!

SO nōn mea opera neque pol culpa ēvenit. LA immō maxumē:

sōla hic fuistī: in tē omnis haeret culpa sōla, Sostrata.

quae hīc erant cūrārēs, quom ego vōs cūrīs solvī cēterīs.

cum puella ānum suscēpisse inimīcitiās nōn pudet?

illīus dīcēs culpā factum? SO haud equidem dīcō, mī Lachē.

LA gaudeō, ita mē dī ament, gnātī causā; nam dē tē quidem

satĭs sciō peccandō dētrīmentī nīl fierī potest.

SO quī scīs an eā causā, mī vir, mē ōdisse assimulāverit

ut cum mātre plūs ūna esset? LA quid ais? Nōn signī hoc sat est,

quod heri nēmō volvit vīsentem ad eam tē intrō admittere?

SO enim lassam oppidō tum esse aibant: eō ad eam nōn admissa sum.

LA tuōs esse ego illī mōrēs morbum mage quam ūllam aliam rem arbitror,

et meritō adeō; nam vostrārum nūlla’st quīn gnātum velit

dūcere uxōrem; et quae vōbīs placitā’st condiciō datur:

ubi dūxēre impulsū vostrō, vostrō impulsū eāsdem exigunt.

4   PHIDIPPUS · LACHES · SOSTRATA

PH etsī sciō ego, Philūmena, meum iūs esse ut tē cōgam

quae ego imperem facere, ego tamen patriō animō victŭs faciam

ut tibi concēdam neque tuae lubīdinī advorsābor.

LA atque eccum Phīdippum optumē videō: hinc iam scībō hoc quid sit.

phīdippe, etsī ego meīs mē omnibus sciō ĕsse apprīmē obsequentem,

sed nōn adeō ut mea facilitās corrumpat illōrum animōs:

quod tū sī īdem facerēs, magis in rem et vostram et nostram id esset.

nunc videō in illārum potestāte esse tē. PH hēia vērō.

LA adiī tē heri dē fīliā: ut venī, itidem incertum amīstī.

haud ita decet, sī perpetuam hanc vīs esse affīnitātem,

cēlāre tē īrās. sīquid est peccātum ā nōbīs profer

aut ea refellendō aut pūrgandō vōbīs corrigēmus

tē iūdice ipsō. sīn east causā retinendī apud vōs

quia aegra’st, tē mihi iniūriam facere arbitror, Phīdippe,

sī metuĭs satis ut meae domī cūrētur dīligenter.

at ita mē dī ament, haud tibi hoc concēdō — illī pater es

ut tū illam salvam mage velīs quam ego: id adeō gnātī causa,

quem ego intellēxī illam haud minus quam sē ipsum magnī facere.

neque adeō clam mē est quam esse eum graviter lātūrum crēdam

hoc sī rescierit: eō domum studeō haec priŭs quam ille redeat.

PH Lachēs, et dīligentiam vostram et benignitātem

nōvī et quae dīcis omnia esse ut dīcis animum indūcō,

et tē hoc mihi cupiō crēdere: illam ad vōs redīre studeō

sī facere possim ūllō modō. LA quae rēs tē id facere prohibet?

eho num quid nam accūsat virum? PH minumē. nam postquam attendī

magis et vī coepī cōgere ut redīret, sānctē adiūrat

nōn posse apud vōs Pamphilō sē absente perdūrāre.

aliud fortasse aliīs vītī est: ego sum animō lēnī nātus

nōn possum advorsārī meīs. LA em Sostrata SO heu mē miseram!

LA certumne est istuc? PH nunc quidem ut vidētur: sed num quid vīs?

nam est quod mē trānsīre ad forum iam oportet. LA eō tēcum ūna.

5   SOSTRATA

edepol nē nōs sumus inīquē aequē omnēs invīsae virīs

propter paucās, quae omnēs faciunt dignae ut videāmur mālō.

nam ita mē dī ament, quod mē accūsat nunc vir, sum extrā noxiam.

sed nōn facile est expūrgātū: ita animum indūxērunt socrūs

omnīs esse inīquās: haud pol mequidem; nam numquam secus

habuī illam ac sī ex mē esset gnāta, nec quī hoc mī ēveniat sciō;

nisi pol fīlium multimodis iam exspectō ut redeat domum.

6   PAMPHILUS · PARMENO · (MYRRINA)

PAM nēminī plūra acerba crēdō esse ex amōre hominī umquam oblāta

quam mī. heu mē īnfēlīcem, hancin ego vītam parsī perdere!

hacin causā ego eram tantō opere cupidŭs redeundī domum! Hui

quantō fuerat praestābilius ubivīs gentium agere aetātem

quam hūc redīre atque haec ita esse miserum mē rescīscere!

nam nōs omnēs quibus est alicunde aliquis obiectus labōs,

omne quod est intereā tempŭs priŭs quam id rescītum’st lucrō’st.

PAR ac sīc citiŭs quī tē expediās hīs aerumnīs reperiās:

sī nōn rediissēs, haec īrae factae essent multō ampliōrēs.

sed nunc adventum tuom ambās, Pamphile, sciō reveritūrās:

rem cognōscēs, īram expediēs, rūrsum in grātiam restituēs.

levia sunt quae tū pergravia esse in animum induxtī tuom.

PAM quid cōnsōlāre mē? An quisquam usquam gentium’st aequē miser?

priŭs quam hanc uxōrem dūxī habēbam alibī animum amōrī dēditum

tamen numquam ausŭs sum recūsāre eam quam mī obtrūdit pater:

iam in hāc rē, ut taceam, quoivīs facile scītu’st quam fuerim miser.

vix mē illim abstrāxī atque impedītum in eā expedīvī animum meum,

vixque hūc contuleram: em nova rēs orta’st porrō ab hāc quae mē abstrahat.

tum mātrem ex eā rē mē aut uxōrem in culpā inventūrum arbitror;

quod quom ita ĕsse invēnerō, quid restat nisi porrō ut fīam miser?

nam matrĭs ferre iniūriās mē, Parmenō, pietās iubet;

tum uxōrī obnoxius sum: ita ōlim suō mē ingeniō pertulit,

tot meās iniūriās quae numquam in ūllō patefēcit locō.

sed magnum nescioquid necesse’st ēvēnisse, Parmenō,

unde īra inter eās intercessit quae tam permānsit diū.

PAR haud quidem hercle: parvom; sī vīs vērō vēram ratiōnem exsequī,

nōn maxumās quae maxumae sunt interdum īrae iniūriās

faciunt; nam saepe est quibus in rēbus aliŭs nē īrātus quidem est,

quom dē eādem causā’st iracundŭs factus inimīcissimus.

puerī inter sēsē quam prō levibŭs noxiīs īrās gerunt

quāpropter? Quia enim quī eōs gubernat animus eum īnfirmum gerunt.

itidem illae mulierēs sunt fermē ut puerī levī sententiā:

fortasse ūnum aliquod verbum inter eās īram hanc concīvisse.

PAM abī, Parmenō, intrō ac mē vēnisse nūntia. PAR hem quid hoc est? PAM tacē.

trepidārī sentiō et cursārī rūrsum prōrsum. PAR agedum, ad forēs

accēdō propius. em sēnsistīn? PAM nōlī fābulārier.

prō Iuppiter, clāmōrem audīvī. PAR tūte loqueris, mē vetās.

MY tacē obsecrō, mea gnāta. PAM matrĭs vōx vīsa’st Philūmenae.

nūllus sum. PAR quīdum? PAM periī. PAR quam ob rem? PAM nescioquod magnum malum

profectō, Parmenō, mē cēlant. PAR uxōrem Philūmenam

pavitāre nescioquid dīxērunt: id sī forte est nesciō.

PAM interiī; quōr mihi id nōn dīxtī? PAR quia nōn poteram ūna omnia.

PAM quid morbī est? PAR nesciō. PAM quid? Nēmōn medicum addūxit? PAR nesciō.

PAM cessō hinc īre intrō ut hoc quam prīmum quicquid est certō sciam?

quōnam modo, Philūmena mea, nunc tē offendam affectam?

nam sī perīclum ūllum in tē inest, perisse mē ūna haud dubium’st.

PAR nōn usŭs factō’st mihi nunc hunc intrō sequī;

nam invīsōs omnīs nōs esse illīs sentiō:

heri nēmō volvit Sostratam intrō admittere.

sī forte morbus amplior factus siet

(quod sānē nōlim, maxumē erī causā meī),

servom īlicō introīsse dīcent Sostratae,

aliquid tulisse comminīscentur malī

capitī atque aetātī illōrum morbŭs quī auctŭs sit

era in crīmen veniet, ego vērō in magnum mālum.

7   SOSTRATA · PARMENO · PAMPHILUS

SO nescioquid iamdūdum audiō hīc tumultuārī misera:

male metuō nē Philūmenae mage morbus aggravēscat:

quod tē, Aesculāpī, et tē, Salūs, nēquid sit huius ōrō.

nunc ad eam vīsam. PAR heus Sostrata. SO hem. PAR iterum istinc exclūdere.

SO ehem Parmenō, tūn hic erās? periī, quid faciam miserā?

nōn vīsam uxōrem Pamphilī, quom in proxumō hic sit aegra?

PAR nōn vīsās? Nē mittās quidem vīsendī causā quemquam.

nam quī amat quoi odiō ipsus est, bis facere stultē dūcō:

labōrem inānem ipsus capit et illī molestiam affert.

tum fīlius tuōs intrō iit vidēre, ut venit, quid agat.

SO quid ais? An venit Pamphilus? PAR venit. SO dīs grātiam habeō.

hem istōc verbō animŭs mihi redit et cūra ex corde excessit.

PAR iam ea tē causā maxumē nunc hoc intrō īre nōlō;

nam sī remittent quippiam Philūmenae dolōrēs,

omnem rem narrābit, sciō, continuō sōla sōlī

quae inter vōs intervēnerit, unde ortum’st initium īrae.

atque eccum videō ipsum ēgredī: quam trīstī’st! SO ō mī gnāte!

PAM mea māter, salvē. SO gaudeō vēnisse salvom. salvan

Philūmena’st? PAM meliuscula’st. SO utinam istuc ita dī faxint!

quid tū igitur lacrumās? Aut quid es tam tristĭs? PAM rēctē, māter.

SO quid fuit tumultī? Dīc mihi: an dolor repente invāsit?

PAM ita factum’st. SO quid morbī est? PAM febris. SO cotīdiāna? PAM ita aiunt.

ī sōdēs intrō, cōnsequar iam tē, mea māter. SO fīat.

PAM tū puerīs curre, Parmenō, obviam atque is onera adiūtā.

PAR quid? Nōn sciunt ipsī viam domum quā veniant? PAM cessās?

8   PAMPHILUS

nequeō meārum rērum initium ūllum invenīre idōneum

unde exōrdiar narrāre quae necopīnantī accidunt;

partim quae perspexī hīsce oculīs, partim quae accēpī auribus:

quā mē propter exanimātum citius ēdūxī forās.

nam modo intrō mē ut corripuī timidus, aliō suspicāns

morbō mē vīsūrum affectam ac sēnsī esse uxōrem: eī mihi!

postquam mē aspexēre ancillae advēnisse, īlicō omnēs simul

laetae exclāmant “venit,” id quod mē repente aspexerant.

sed continuō voltum eārum sēnsī immūtārī omnium,

quia tam incommodē illīc fors obtulerat adventum meum.

ūna illārum intereā properē praecucurrit nūntiāns

mē vēnisse: ego eius videndī cupidŭs rēcta cōnsequōr.

postquam intrō advēnī, extemplō eiŭs morbum cognōvī miser;

nam neque ut cēlārī posset tempŭs spatium ūllum dabat

neque vōce alia ac rēs monēbat ipsa poterat conquerī.

postquam aspexī, “ō facinus indignum” inquam et corripuī īlicō

mē inde lacrumāns, incrēdibilī rē atque atrōcī percitus.

māter cōnsequitur: iam ut līmen exīrem, ad genua accidit

lacrumāns misera: miseritum’st. profectō hoc sīc est, ut putō:

omnibŭs nōbīs ut rēs dant sēsē ita magnī atque humilēs sumus.

hanc habēre ōrātiōnem mēcum prīncipiō īnstitit

“ō mī Pamphile, abs tē quăm ŏb rem haec abierit causam vidēs;

nam vitium’st oblātum virginī ōlim ā nescioquō improbō.

nunc hūc cōnfugit tē atque aliōs partum ut cēlāret suom.”

sed quom ōrāta huiŭs reminīscor nequeō quīn lacrumem miser.

“quaeque fors fortūnā’st” inquit “nōbīs quae tē hodiē obtulit,

per eam tē obsecrāmus ambae, sī iūs sī fās est, utī

advorsa eiŭs per tē tēcta tacitaque apud omnīs sient.

sī umquam ergā tē animō esse amīcō sēnsistī eam, mī Pamphile,

sine labōre hanc grātiam tē utī sibi dēs prŏ illa nunc rogat.

cēterum dē reddūcenda id faciās quod in rem sit tuam.

parturīre eam nec gravidam esse ex tē sōlus consciu’s:

nam aiunt tēcum post duobŭs concubuisse mēnsibus.

tum, postquam ad tē venit, mēnsis agitur hīc iam septimus:

quod tē scīre ipsa indicat rēs. nunc sī potis est, Pamphile,

maxumē volō dōque operam ut clam partus ēveniat patrem

atque adeō omnis. sed sī id fierī nōn potest quīn sentiant,

dīcam abortum esse: sciō nēminī aliter suspectum fore

quīn, quod vērī simile’st, ex tē rēctē eum nātum pūtent.

continuō expōnētur: hic tibi nīl est quicquam incommodī,

et illī miserae indignē factam iniūriam contexeris.”

pollicitus sum et servāre in eō certum’st quod dīxī fidem.

nam dē reddūcenda, id vērō nē utiquam honestum esse arbitror

nec faciam, etsī amor mē graviter cōnsuētūdōque eius tenet.

lacrumō quae posthāc futūra’st vīta quom in mentem venit

sōlitūdōque. ō fortūna, ut numquam perpetuō’s data!

sed iam prior amor mē ad hanc rem exercitātum reddidit,

quem ego tum cōnsiliō missum fēcī: idem hūc operam dabō.

adest Parmenō cum puerīs: hunc minumē’st opus

in hāc rē adesse; nam ōlim sōlī crēdidī

ea mē abstinuisse in prīncipiō quom data’st.

vereor, sī clāmōrem eius hīc crēbrō exaudiat,

nē parturīre intellegat. aliquō mihi’st

hinc ablegandŭs dum parit Philūmena.

9   PARMENO · SOSIA · PAMPHILUS

PAR ain tū tibi hoc incommodum ēvēnisse iter?

SO nōn hercle verbīs, Parmenō, dīcī potest

tantum quam rē ipsa nāvigāre incommodum’st.

PAR itan est? SO ō fortūnātē, nescīs quid malī

praeterierīs quī numquam es ingressūs mare.

nam aliās ut mittam miseriās, ūnam hanc vidē:

diēs trīgintā aut plūs eō in nāvī fuī

quom intereā semper mortem exspectābam miser;

ita ūsque advorsā tempestāte ūsī sumus.

PAR odiōsum. SO haud clam mē est. dēnique hercle aufūgerim

potius quam redeam, sī e͜ō mihi redeundam sciam.

PAR ōlim quidem tē causae impellēbant levēs,

quod nunc minitāre facere, ut facerēs, Sōsia.

sed Pamphilum ipsum videō stāre ante ōstium:

īte intrō; ego hunc adībō, sīquid mē velit.

ere, etiam tū hīc stās? PAM et quidem tē exspectō. PAR quid est?

PAM in arcem trānscursō opus est. PAR quoĭ | hominī? PAM tibi.

PAR in arcem? quid eō? PAM Callidēmidem hospitem

myconium, quī mēcum ūnā vectu’st, convēnī.

PAR periī. vōvisse hunc dīcam, sī salvōs domum

redīsset umquam, ut mē ambulandō rumperet?

PAM quid cessās? PAR quid vīs dīcam? An conveniam, modo?

PAM immō quod cōnstituī mē hodiē conventūrum eum,

nōn posse, nē mē frūstrā illī exspectet. volā.

PAR at nōn nōvī hominĭs faciem. PAM at faciam ut novēris:

magnŭs rubicundŭs crispŭs crassŭs caesius

cadāverōsā faciē. PAR dī illum perduint!

quid sī nōn veniet? Maneamne ūsque ad vesperum?

PAM manētō: curre. PAR nōn queō: ita defessŭs sum.

PAM ille abiit. quid agam īnfēlīx? Prōrsus nesciō

quō pactō hoc cēlem quod mē ōrāvit Myrrina,

suae gnātae partum; nam mē miseret mulieris.

quod poterō faciam, tamen ut pietātem colam

nam mē parentī potiŭs quam amōrī obsequī

oportet. attat eccum Phīdippum et patrem

videō: horsum pergunt. quid dīcam hīsce incertŭs sum.

10   LACHES · PHIDIPPUS · PAMPHILUS

LA dīxtīn dūdum illam dīxisse sē exspectāre fīlium?

PH factum. LA vēnisse aiunt: redeat. PA causam quam dīcam patrī

quam ob rem nōn reddūcam nesciō. LA quem ego hic audīvī loquī?

PA certum offirmāre est viam mē quam dēcrēvī persequī.

LA ipsus est dē quō hoc agēbam tēcum. PA salvē, mī pater.

LA gnāte mī, salvē. PH bene factum tē advēnisse, Pamphile;

atque adeō, id quod maxumum’st, salvom atque validum. PA crēditur.

LA aduenīs modo? PA admodum. LA cedo, quid relīquit Phaniā

consobrinŭs noster? PA sānē hercle homō voluptātī obsequēns

fuit dum vīxit; et quī sīc sunt haud multum hērēdem iuvant,

sibi vērō hanc laudem relinquont “vīxit, dum vīxit, bene.”

LA tum tū igitur nīl attulistī plūs ūna hāc sententia?

PA quicquid est id quod relīquit, prōfuit. LA immō obfuit;

nam illum vīvom et salvom vellem. PH impūne optāre istuc licet:

ill’ revīvēscet iam numquam; et tamen utrum malīs sciō.

LA heri Philūmenam ad sē accersī hic iussit dīc iussisse tē.

PH nōlī fodere. iussī. LA sed eam iam remittet. PH scīlicet.

PA omnem rem sciō ut sit gesta: adveniēns audīvī modo.

LA at istōs invidōs dī perdant quī haec lubenter nūntiant.

PA ego mē sciō cāvisse nē ūlla meritō contumēlia

fierī ā vōbīs posset; idque sī nunc memorāre hic velim

quam fidēlī animō et benignō in illam et clēmentī fuī,

vērē possum, nī tē ex ipsā haec mage velim rescīscere;

namque eō pactō maxumē apud tē meō erit ingeniō fidēs,

quom illa, quae nunc in mē inīqua’st, aequā dē mē dīxerit

neque mea culpa hoc discidium ēvēnisse, id testor deōs.

sed quandō sēsē esse indignam dēputat mātrī meae

quae concēdat cuiusque mōrēs toleret sua modestia,

neque aliō pactō compōnī potĕst inter eās grātia,

sēgreganda aut māter ā mē est, Phīdippe, aut Philūmena.

nunc mē pietās matrĭs potiŭs commodum suādet sequī

LA Pamphile, haud invītō ad aurīs sermō mī accessit tuōs,

quom tē postputāsse omnīs rēs prae parente intellegō;

vērum vidē nē impulsus īrā prāvē īnsistās, Pamphile.

PA quibus īrīs pulsŭs nunc in illam iniquŏs sim

quae numquam quicquam ergā mē commerita’st, pater,

quod nōllem, et saepe quod vellem meritam sciō?

amōque et laudō et vehementer dēsīderō;

nam fuisse ergā mē mīrō ingeniō expertŭs sum;

illiquē exoptō ut relicuam vītam exigat

cum eō virō mē quī sit fortūnātior,

quandōquidem illam ā mē distrahit necessitās.

PH tibi id in manū’st nē fīat. LA sī sānus siēs:

iubē illam redīre. PA nōn est cōnsilium, pater:

mātris servībō commodīs. LA quō abīs? manē

manē, inquam: quō abīs? — PH quae haec est pertinācia?

LA dīxīn, Phīdippe, hanc rem aegrē lātūrum esse eum?

quam ob rem tē ōrābam fīliam ut remitterēs.

PH nōn crēdidī edepol adeō inhūmānum fore.

ita nunc is sibi mē supplicātūrum putat?

sī est ut velit reddūcere uxōrem, licet;

sīn aliō’st animō, renumeret dōtem hūc, eat.

LA ecce autem tū quoque prōtervē īrācundus es!

PH percontumāx redistī hūc nōbīs, Pamphile!

LA dēcēdet iam īra haec, etsī meritō īrātus est.

PH quia paullum vōbīs accessit pecūniae,

sublātī animī sunt. LA etiam mēcum lītigās?

PH dēlīberet renūntietque hodiē mihi

velitne an nōn, ut aliī, sī huic nōn est, siet.

LA Phīdippe, adĕs, audī paucīs. — abiit. quid mea?

postrēmō inter sē trānsigant ipsī ut lubet,

quandō nec gnatŭs neque hīc mī quicquam obtemperant,

quae dīcō parvī pendunt. portō hoc iūrgium

ad uxōrem quoius haec fīunt cōnsiliō omnia,

atque in eam hoc omne quod mihi aegrē’st ēvomam.

11   MYRRINA · PHIDIPPUS

MY periī, quid agam? Quō mē vortam? Quid virō meō respondēbō

misera ? Nam audīvisse vōcem puerī vīsu’st vāgientīs;

ita corripuit dērepente tacitŭs sēsē ad fīliam.

quod sī rescierit peperisse eam,

id quā causā clam mē habuisse dīcam nōn edepol sciō.

sed ōstium concrepuit. crēdō ipsum exīre ad mē: nūlla sum.

PH uxor ubi mē ad fīliam īre sēnsit, sē dūxit forās:

atque eccam: videō. quid ais, Myrrina? heus tibi dīcō. MY mihine, vir?

PH vir ego tuŏs sim? tū virum mē aut hominem dēputās adeō esse?

nam sī utrumuīs hōrum, mulier, umquam tibi vīsus forem,

nōn sīc lūdibriō tuīs factīs habitus essem. MY quibus? PH at rogitās?

peperit fīlia: hem tacēs? Ex quī? MY istuc patrem rogāre est aequom.

periī! Ex quō cēnsēs nisi ex illō quoi data’st nuptum obsecrō?

PH crēdō: neque adeō arbitrārī patris est aliter. sed dēmīror

quid sit quam ob rem hunc tantō opere omnīs nōs cēlāre volveris

partum, praesertim quom et rēctē et tempore suō pepererit.

adeōn pervicācī esse animō ut puerum praeoptārēs perīre,

ex quō firmiōrem inter nōs fore amīcitiam posthāc scīrēs,

potiŭs quam advorsum animī tuī lubīdinem esset cum illō nuptā!

ego etiam illōrum esse hanc culpam crēdidī, quae tēst pēnēs.

MY misera sum. PH utinam sciam ita esse istuc! Sed nunc mī in mentem venit

dē hāc rē quod locūta es ōlim, quom illum generum cēpimus:

nam negābās nuptam posse fīliam tuam tē patī

cum eō quī meretrīcem amāret, quī pernoctāret foris.

MY (Quamuīs causam hunc suspicārī quam ipsam vēram mavolō).

PH multō priū, scīvī quam tū illum habēre amīcam, Myrrina;

vērum id vitium numquam dēcrēvī esse ego adulēscentiae;

nam id innātum’st. at pol iam aderit sē Quōque etiam quom ōderit.

sed ut ōlim tē ostendistī, eadem esse nīl cessāvistī ūsque adhūc

ut fīliam ab eō abdūcerēs neu quod ego ēgissem esset ratum.

id nunc rēs indicium haec facit quō pactō factum volverīs.

MY adeōn mē esse pervicācem cēnsēs, quoi māter siem,

ut eō essem animō, sī ex ūsū esset nostrō hoc mātrimōnium?

PH tūn prōspicere aut iūdicāre. nostram in rem quod sit potes?

audīstī ex aliquō fortasse quī vīdisse eum dīceret

exeuntem aut intrō euntem ad amīcam. quid tum posteā?

sī modestē ac rārō haec fēcit, nōnne ea dissimulāre nōs

magis hūmānum’st quam dare operam id scīre quī nōs ōderit?

nam sī is posset ab eā sēsē dērepente āvellere

quīcum tot cōnsuēsset annōs, nōn eum hominem dūcerem

nec virum satĭs firmum gnātae. MY mitte adulēscentem obsecrō

et quae mē peccāsse ais. abī, sōlus sōlum convenī,

rogā velitne uxōrem an nōn: sī est ut dīcat velle sē,

redde; sīn est autem ut nōlit, rēctē ego consulvī meae.

PH siquidem ille ipse nōn volt et tū senstī in eō esse, Myrrina,

peccātum, aderam quoius cōnsiliō fuerat eā pār prōspicī.

quam ob rem incendor īrā esse ausam facere haec tē iniussū meō.

interdīcō nē extulisse extrā aedīs puerum usquam velīs.

sed ego stultior meīs dictīs pārēre hanc quī postulem.

ībō intrō atque ēdīcam servīs nē quōquam efferrī sinant.

MY nūllam pol crēdō mulierem mē miseriōrem vīvere:

nam ut hic lātūrus hoc sit, sī ipsam rem ut siet rescīverit,

nōn edepol clam mē est, quom hoc quod leviu’st tam animō īrātō tulit;

nec quā viā sententia eiŭs possit mūtārī sciō.

hoc mī ūnum ex plūrumīs miseriīs relicuom fuerat malum,

sī puerum ut tollam cōgit, quoius nōs quī sit nescīmus pater.

nam quom compressa’st gnāta, fōrma in tenebrīs nōscī nōn quita’st,

neque dētractum eī tum quicquam’st quī posset post nōscī quī siet;

ipse ēripuit vĭ, | ĭn digitō quem habuit, virginī abiēns ānulum.

simul vereor Pamphilum nē ōrāta nostra nequeat diūtius

cēlāre, quom sciet aliēnum puerum tollī prō suō.

12   SOSTRATA · PAMPHILUS · (LACHES)

SO nōn clam mē est, gnāte mī, tibi mē esse suspectam, uxōrem tuam

propter meōs mōrēs hinc abīsse, etsī ea dissimulās sēdulō.

vērum ita mē dī ament itaque optingant ex tē quae exoptem mihi ut

numquam sciēns commeruī meritō ut caperet odium illam meī.

tēque ante quod mē amāre rēbar, eī reī firmāstī fidem;

nam mī intŭs tuŏs pater narrāvit modo quō pactō mē habuerīs

praepositam amōrī tuō: nunc tibi mē certum’st contrā grātiam

referre ut apud mē praemium esse positum pietātī sciās.

mī Pamphile, hoc et vōbīs et meae commodum fāmae arbitror:

ego rūs abitūram hinc cum tuō mē esse certō dēcrēvī patre,

nē mea praesentia obstet neu causa ūlla restet relicua

quīn tua Philūmena ad tē redeat. PA quaesō quid istuc cōnsilī’st?

illīus stultitia victa ex urbe tū rūs habitātum migrēs?

haud faciēs, neque sinam ut quī nōbīs, māter, male dictum velit,

mea pertinācia esse dīcat factum, haud tua modestia.

tum tuās amīcās tē et cognātās dēserere et fēstōs diēs

mea causa nōlō. SO nīl pol iam istaec mihi rēs voluptātis ferunt

dum aetatĭs tempŭs tulit, perfūncta satĭs sum: satiās iam tenet

studiōrum istōrum. haec mihi nunc cūra’st maxuma ut nequoi mea

longinquitās aetātis obstet mortemve exspectet meam.

hic videō mē esse invīsam immeritō: tempu’st mē concēdere.

sīc optumē, ut ego opīnor, omnīs causās praecīdam omnibus:

et mē hāc suspīciōne exsolvam et illīs mōrem gesserō.

sine mē obsecrō hoc effugere volgŭs quod male audit mulierum.

PA quam fortunatŭs cēterīs sum rēbus, absque ūnā hāc foret,

hanc mātrem habēns tālem, illam autem uxōrem! SO obsecrō, mī Pamphile,

nōn tūte incommodam rem, ut quaeque est, in animum indūcēs patī?

sī cētera ita sunt ut vīs itaque ūtī esse ego illa exīstumō,

mī gnāte, dā veniam hanc mihi, reddūc illam. PA vae miserō mihi!

SO et mihi quidem; nam haec rēs nōn minŭs mē male habet quam tē, gnāte mī.

13   LACHES · SOSTRATA · PAMPHILUS

LA quem cum istōc sermōnem habuerīs procul hinc stāns accēpī, uxor.

istuc est sapere, quī ubiquomque opŭs sit animum possīs flectere;

quod sit faciundum fortasse post, idem hoc nunc sī fēcerīs.

SO fors fuat pol. LA abī rūs ergō hinc: ibi ego tē et tū mē ferēs.

SO spērō ēcastor. LA ī ergō intrō et compōne quae tēcum simul

ferantur: dīxī. SO ita ut iubēs faciam. — PA pater.

LA quid vīs, Pamphile? PA hinc abīre mātrem? minumē. LA quid ita istuc vīs?

PA quia dē uxōre incertŭs sum etiam quid sim factūrus. LA quid est ?

quid vīs facere nisi reddūcere? PA equidem cupiō et vix contineor;

sed nōn minuam meum cōnsilium: ex ūsū quod est id persequar:

crēdō eā grātiā concordēs sī nōn reddūcam, fore.

LA nesciās: vērum id tua refert nīl utrum illaec fēcerint

quandō haec aberit. odiōsa haec est aetās adulēscentulīs.

ē mediō aequom excēdere est: postrēmō nōs iam fābulae

sumŭs, Pamphile, “senex atque ānus.”

sed videō Phīdippum ēgredī per tempus: accēdāmus.

14   PHIDIPPUS · LACHES · PAMPHILUS

PH tibi quoque edepol sum īrātus, Philūmena,

graviter quidem; nam hercle factum’st abs tē turpiter.

etsī tibi causa’st dē hāc rē: māter tē impulit.

huic vērō nūlla’st. LA opportūnē tē mihi,

phīdippe, in ipsō tempore ostendis. PH quid est?

PA quid respondēbō hīs? Aut quō pactō hoc aperiam?

LA dīc fīliae rūs concessūrum hinc Sostratam,

nē revereātur minŭs iam quō redeat domum. PH āh

nūllam dē hīs rebŭs culpam commeruit tua:

ā Myrrina haec sunt meā uxōre exortā omnia.

PA mūtātiō fit. PH ea nōs perturbat, Lachē.

PA dum nē reddūcam, turbent porrō quam velint.

PH ego, Pamphile, esse inter nōs, sī fierī potest,

affīnitātem hanc sānē perpetuam volō;

sīn est ut aliter tua siet sententia,

accipiās puerum. PA sēnsit peperisse: occīdī.

LA puerum? Quem puerum? PH nātus est nōbīs nepōs.

nam abducta ā vōbīs praegnās fuerat fīlia,

neque fuisse praegnātem umquam ante hunc scīvī diem.

LA bene, ita mē dī ament, nūntiās, et gaudeō

nātum, tibi illam salvam. sed quid mulieris

uxōrem habēs aut quibŭs mōrātam mōribus?

nōsne hoc cēlātōs tam diū! Nequeō satis

quam hoc mihi vidētur factum prāvē prōloquī.

PH nōn tibi illud factum minŭs placet quam mihi, Lachē.

PA etiamsī dūdum fuerat ambiguom hoc mihi,

nunc nōn est quom eam sequitur aliēnus puer.

LP nūlla tibi, Pamphile, hic iam cōnsultātiō’st.

PA periī. LA hunc vīdēre saepe optābāmus diem

quom ex tē esset aliquĭs quī tē appellāret patrem.

ēvenit: habeō grātiam dīs. PA nullŭs sum.

LA reddūc uxōrem ac nōlī advorsārī mihi.

PA pater, sī ex mĕ | ĭlla līberōs vellet sibi

aut sēsē mēcum nuptam, satĭs certō sciō,

nōn clam mē habēret quae cēlāsse intellegō.

nunc quom eius aliēnum esse animum ā mē sentiam

(nec conventūrum inter nōs posthāc arbitror),

quam ob rem reddūcam? LA māter quod suāsit suā

adulēscēns mulier fēcit. mīrandum id siet?

cēnsēn tē posse reperīre ūllam mulierem

quae careat culpa? An quia nōn delincunt virī?

PH vōsmet vidēte iam, Lachē et tū Pamphile,

remissan opŭs sit vōbīs redductān domum.

uxor quid faciat in manū nōn est mea

neutra in rē vōbīs difficultās ā mē erit.

sed quid faciemŭs puerō? LA rīdiculē rogās:

quicquid futūrum’st, huic suom reddās scīlicet

ut alamŭs nostrum. PA quem ipse neglēxit pater,

ego ālam? LA quid dīxtī? eho ăn nōn alemŭs, Pamphile?

prodemŭs quaesō potiŭs? Quae haec āmentia’st?

enimuērō prorsŭs iam tacēre nōn queō;

nam cōgis eā quae nōlō ut praesente hoc loquar.

ignārum cēnsēs tuārum lacrumārum esse mē

aut quid sit id quod sollicitāre ad hunc modum?

prīmum hanc ubi dīxtī causam, tē propter tuam

mātrem nōn posse habēre hanc uxōrem domī,

pollicita’st ea sē concessūram ex aedibus.

nunc postquam adēmptam hanc quoque tibi causam vidēs,

puer quia clam tēst natŭs, nactus alteram es.

errās tuī animī sī mē esse ignārum putās.

aliquandō tandem hūc animum ut adiungās tuom.

quam longum spatium amandī amīcam tibi dedī!

sūmptūs quōs fēcistī in eam quam animō aequō tulī!

ēgī atque ōrāvī tēcum uxōrem ut dūcerēs,

tempus dīxī esse: impulsū dūxistī meō;

quae tum obsecutŭs mihi fēcistī ut decuerat.

nunc animum rūrsum ad meretrīcem induxtī tuom;

quoi tū obsecutŭs facis huic adeō iniūriam.

nam in eandem vītam tē revolūtum dēnuō

videō esse. PA mēne? LA tē ipsum: et facis iniūriam;

confingĭs falsās causās ad discordiam,

ut cum illā vīvās, testem hanc quom abs tē āmōverīs.

sēnsitque adeō uxor; nam eī causa alia quae fuit

quam ob rem abs tē abīret? PH plānē hic dīvīnat: nam id est.

PA dabō iūsiūrandum nīl esse istōrum mihi. LA āh

reddūc uxōrem aut quam ob rem nōn opŭs sit cēdō.

PA nōn est nunc tempŭs. LA puerum accipiās; nam is quidem

in culpā nōn est: post dē mātre vīderō.

PA omnibŭs modīs miser sum nec quid agam sciō;

tot nunc mē rebŭs miserum conclūdit pater.

abībō hinc, praesēns quandō prōmoveō parum.

nam puerum iniussū crēdō nōn tollent meō,

praesertim in eā rē quom sit mī adiūtrīx socrūs.

LP fugis? Hem, nec quicquam certī respondēs mihi?

num tibi vidētur esse apud sēsē? Sine:

puerum, Phīdippe, mihi cēdō: ego alam. PH maxumē.

nōn mīrum fēcit uxor sī hoc aegrē tulit:

amārae mulierēs sunt, nōn facile haec ferunt.

proptereā haec īrast; nam ipsa narrāvit mihi

id ego hoc praesente tibi nōlueram dīcere,

neque illī crēdēbam prīmō: nunc vērum palam’st.

nam omnīnō abhorrēre animum huic videō ā nuptiīs.

LA quid ergō agam, Phīdippe? Quid dās cōnsilī?

PH quid agās? Meretrīcem hanc prīmum adeundam cēnseō:

ōrēmus accusemŭs graviŭs dēnique

minitēmur sī cum illō habuerit rem posteā.

LA faciam ut monēs. eho puere, curre ad Bacchidem hanc

vīcīnam nostram: hūc ēvocā verbīs meīs.

et tē ōrō porrō in hāc rē adiūtor sīs mihi. PH āh

iamdūdum dīxī īdemque nunc dīcō, Lachē:

manēre affīnitātem hanc inter nōs volō,

sī ūllō modō est ut possit: quod spērō fore.

sed vīn adesse mē ūna dum istam convenīs?

LA immō vērō abī, aliquam puerō nūtrīcem parā.

15   BACCHIS · LACHES

BA nōn hoc dē nihilō’st quod Lachēs mē nunc conventam esse expetit;

nec pol mē multum fallit quīn quod suspicor sit quod velit.

LA videndum’st nē minŭs propter īram hanc impetrem quam possiem,

aut nēquid faciam plūs quod post mē minŭs fēcisse satiŭs sit.

aggrediar. Bacchĭs, salvē.

BA salvē, Lachē. LA crēdō edepol tē nōn nīl mīrārī, Bacchis,

quid sit quāpropter tē hūc forās puerum ēvocāre iussī.

BA ego pol quoque etiam timidā sum quom venit mī in mentem quae sim,

nē nōmen mihi quaestī obsiet; nam mōrēs facile tūtor.

LA sī vēra dicĭs nīl tibi’st ā mē perīclī, mulier;

nam iam aetāte ea sum ut nōn siet peccātō mī ignōscī aequom:

quō magis omnis rēs cautius nē temere faciam accūrō.

nam sī id facis factūrave es bonās quod pār est facere,

īnscītum offerre iniūriam tibi immerentī inīquom est.

BA est magna ēcastor grātia dē istāc rē quam tibi habeam;

nam quī post factam iniūriam sē expūrget parum mī prōsit.

sed quid istuc est? LA meum receptās fīlium ad tē Pamphilum. BA āh.

LA sine dīcam: uxōrem hanc priŭs quam dūxit, vostrum amōrem pertulī.

manē: nōndum etiam dīxī id quod volvī. hic nunc uxōrem habet

quaere alium tibi firmiōrem dum tibi tempŭs cōnsulendī est;

nam neque ille hōc animō erit aetātem neque pol tū eādem istāc aetāte.

BA quis id ait? LA socrus. BA mēn? LA tē ipsam: et fīliam abdūxit suam,

puerumque ob eam rem clam volvit, natŭs quī est, exstinguere.

BA aliud sī scīrem quī firmāre meam apud vōs possem fidem

sānctius quam iūsiūrandum, id pollicērer tibi, Lachē,

mē sēgregātum habuisse, uxōrem ut dūxit, ā mē Pamphilum.

LA lepida es. sed scīn quid volō potius sōdēs faciās? BA quid vīs? Cēdō.

LA eās ad mulierēs hūc intrō atque istuc iūsiūrandum īdem

polliceāre illīs. explē animum is tēque hōc crīmine expedī.

BA faciam quod pol, sī esset alia ex hōc quaestū, haud faceret, sciō,

ut dē tālī causā nuptae mulierī sē ostenderet.

sed nōlō esse falsa fāma gnātum suspectum tuom,

nec leviōrem vōbīs, quibus est minumē aequom, eum vidērier

immeritō; nam meritŭs dē mē est quod queam illī ut commodem.

LA facilem benivolumque linguā tuā iam tibi mē reddidit:

nam nōn sunt sōlae arbitrātae haec; ego quoque etiam crēdidī.

nunc quam ego tē esse praeter nostram opīniōnem comperī,

fac eadem ut sīs porrō: nostrā ūtere amīcitiā ut volēs.

aliter sī faciēs — reprimam mē nē aegrē quicquam ex mē audiās.

vērum hoc moneō ūnum, quālis sim amīcus aut quid possiem

potiŭs quam inimīcus, perīclum faciās.

16   PHIDIPPUS · LACHES · BACCHIS

PH nīl apud mē tibi dēfierī patiar, quīn quod opŭs sit benignē praebeātur.

sed quom tū satura atque ēbria erĭs, puer ut satur sit facitō.

LA noster socer, videō, venit: puerō nūtrīcem addūcit.

phīdippe, Bacchis dēierat persānctē . . . PH haecin ea’st? LA haec est.

PH nec pol istae metuont deōs neque eās respicere deōs opīnor.

BA ancillās dēdō: quolubet cruciātū per mē exquīre.

haec rēs hīc agitur: Pamphilō mē facere ut redeat uxor

oportet: quod sī perficiō nōn paenitet mē fāmae,

sōlam fēcisse id quod aliae meretrīcēs facere fugitant.

LA phīdippe, nostrās mulierēs suspectās fuisse falsō

nōbīs in rē ipsā invenīmus: porrō hanc nunc experiāmur.

nam sī compererit crīminī tua sē uxor crēdidisse,

missam īram faciet; sīn autem est ob eam rem iratŭs gnātus

quod peperit uxor clam, id leve’st: cito ab eō haec īra abscēdet.

profectō in hāc rē nīl malī’st quod sit discidiō dignum.

PH velim quidem hercle. LA exquīre: adest: quod satĭs sit faciet ipsa.

PH quid mihi istaec narrās? An quia nōn tūte ipse dūdum audīstī

dē hāc rē animŭs meus ut sit, Lachēs? illīs modo explēte animum.

LA quaesō edepol, Bacchĭs, quod mihi es pollicita tūte ut servēs.

BA ob eam rem vīn ego introeam? LA ī, atque explē animum is, cōge ut crēdant.

BA eō, etsī sciō pol is fore meum cōnspectum invīsum hodiē.

nam nupta meretrīcī hostis est, ā virō ubi sēgregāta’st.

LA at haec amīcae erunt, ubi quam ob rem advēnerīs rescīscent.

PH at eāsdem amīcās fore tibi prōmittō rem ubi cognōrint;

nam illās errōre et tē simul suspīciōne exsolvēs.

BA periī, pudet Philūmenae. mē sequiminī hūc intrō ambae.

LA quid est quod mihi mālim quam quod huic intellegō ēvenīre,

ut grātiam ineat sine suō dispendiō et mihi prōsit?

nam sī est ut haec nunc Pamphilum vērē ab sē sēgregārit,

scit sibi nōbilitātem ex eō et rem nātam et glōriam esse:

referet grātiam eī ūnaque nōs sibi opera amīcōs iunget.

17   PARMENO · BACCHIS

PA edepol nē meam erus esse operam dēputat parvī pretī,

quī ob rem nūllam mīsit frūstrā ubi tōtum dēsēdī diem,

myconium hospitem dum exspectō in arce Callidēmidem.

itaque ineptus hodiē dum illī sedeō, ut quisque vēnerat,

accēdēbam: “adulēscēns, dīcdum quaesō mī, es tū Myconius?

“nōn sum.” “At Callidēmidēs?” “Nōn.” “Hospitem ecquem Pamphilum

hīc habēs?” Omnēs negābant: neque eum quemquam esse arbitror.

dēnique hercle iam pudēbat: abiī. sed quid Bacchidem

ab nostrō affīne exeuntem videō? Quid huic hīc est reī?

BA Parmenō, opportūnē tē offers: properē curre ad Pamphilum.

PA quid eō? BA dīc mē ōrāre ut veniat. PA ad tē? BA immō ad Philūmenam.

PA quid reī est? BA tua quod nīl refert percontārī dēsinās.