Proem (1–117)

carmine dīvīnās artēs et cōnscia fātī

sīdera dīversōs hominum variantia cāsūs,

caelestis ratiōnis opus, dēdūcere mundō

aggredior prīmusque novīs Helicōna movēre

cantibus et viridī nūtantīs vertice silvās

hospita sacra ferēns nūllī memorāta priōrum.

hunc mihi tū, Caesar, patriae prīncepsque paterque,

quī regis augustīs pārentem lēgibus orbem

concessumque patrī mundum deus ipse merēris,

dās animum vīrēsque facîs ad tanta canenda.

iam propiusque favet mundus scrūtantibus ipsum

et cupit aetheriōs per carmina pandere cēnsūs.

hoc sub pāce vacat tantum. iuvat īre per ipsum

āera et immēnsō spatiantem vīvere caelō

signaque et adversōs stēllārum nōscere cursūs.

quod sōlum nōvisse parum est. impēnsius ipsa

scīre iuvat magnī penitus praecordia mundī,

quāque regat generetque suīs animālia signīs

cernere et in numerum Phoebō modulante referre.

bīna mihī positīs lūcent altāria flammīs,

ad duo templa precor duplicī circumdatus aestū

carminis et rērum: certā cum lēge canentem

mundus et immēnsō vātem circumstrepit orbe

vixque solūta suīs immittit verba figūrīs.

quem prīmum interius licuit cognōscere terrīs

mūnere caelestum. quis enim condentibus illīs

clepsisset fūrtō mundum, quō cūncta reguntur?

quis foret hūmānō cōnātus pectore tantum,

invītīs ut dīs cuperet deus ipse vidērī,

sublīmīs aperīre viās īmumque sub orbem

et per ināne suīs pārentia fīnibus astra?

tū prīnceps auctorque sacrī, Cyllēnie, tantī;

per tē iam caelum interius, iam sīdera nōta

nōminaque et cursūs signōrum, pondera, vīrēs,

maior utī faciēs mundī foret et veneranda

nōn speciēs tantum sed et ipsa potentia rērum,

sentīrentque deum gentēs quā maximus esset.

et nātūra dedit vīrēs sēque ipsa reclūsit

rēgālīs animōs prīmum dignāta movēre

proxima tangentīs rērum fastīgia caelō,

quī domuēre ferās gentēs oriente sub ipsō,

[quās secat Euphrātēs, in quās et Nīlus inundat,]

quā mundus redit et nigrās super ēvolat urbēs.

tum quī templa sacrīs coluērunt omne per aevum

dēlēctīque sacerdōtēs in pūblica vōta

officiō vīnxēre deum; quibus ipsa potentis

nūminis accendit castam praesentia mentem,

inque deum deus ipse tulit patuitque ministrīs.

hī tantum mōvēre decus prīmīque per artem

sīderibus vīdēre vagīs pendentia fāta.

singula nam propriō signārunt tempora cāsū,

longa per assiduās complexī saecula cūrās:

nāscendī quae cuique diēs, quae vīta fuisset,

in quās fortūnae lēgēs quaeque hōra valēret,

quantaque quam parvī facerent discrīmina mōtūs.

postquam omnis caelī speciēs redeuntibus astrīs

percepta in propriās sēdēs, et reddita certīs

fātōrum ōrdinibus sua cuique potentia fōrmae,

per variōs ūsūs artem experientia fēcit,

exemplō mōnstrante viam, speculātaque longē

dēprēndit tacitīs dominantia lēgibus astra

et tōtum aeternā mundum ratiōne movērī

fātōrumque vicēs certīs discernere signīs.

nam rudis ante illōs nūllō discrīmine vīta

in speciem conversa operum ratiōne carēbat

et stupefacta novō pendēbat lūmine mundī,

tum velut āmissīs maerēns, tum laeta renātīs

sīderibus, variōsque diēs incertaque noctis

tempora nec similīs umbrās, iam sōle regressō

iam propiōre, suīs poterat discernere causīs.

necdum etiam doctās sollertia fēcerat artēs,

terraque sub rudibus cessābat vāsta colōnīs,

tumque in dēsertīs habitābat montibus aurum,

immōtusque novōs pontus subdūxerat orbēs,

nec vītam pelagō nec ventīs crēdere vōta

audēbant; sē quisque satis nōvisse putābant.

sed cum longa diēs acuit mortālia corda

et labor ingenium miserīs dedit et sua quemque

advigilāre sibī iussit fortūna premendō,

sēducta in variās certārunt pectora cūrās

et quodcumque sagāx temptandō repperit ūsus

in commūne bonum commentum laeta dedērunt.

tunc et lingua suās accēpit barbara lēgēs,

et fera dīversīs exercita frūgibus arva,

et vagus in caecum penetrāvit nāvita pontum,

fēcit et ignōtīs iter in commercia terrīs.

tum bellī pācisque artēs commenta vetustās;

semper enim ex aliīs aliās prōsēminat ūsus.

nē vulgāta canam, linguās didicēre volucrum,

cōnsultāre fibrās et rumpere vōcibus anguēs,

sollicitāre umbrās īmumque Acheronta movēre,

in noctemque diēs, in lūcem vertere noctēs.

omnia cōnandō docilis sollertia vīcit.

nec prius imposuit rēbus fīnemque modumque

quam caelum ascendit ratiō cēpitque profundam

nātūram rērum causīs vīditque quod usquam est.

nūbila cūr tantō quaterentur pulsa fragōre,

hīberna aestīvā nix grandine mollior esset,

ārdērent terrae solidusque tremēsceret orbis,

cūr imbrēs ruerent, ventōs quae causa movēret

pervīdit, solvitque animīs mīrācula rērum

ēripuitque Iovī fulmen vīrēsque tonandī

et sonitum ventīs concessit, nūbibus ignem.

quae postquam in propriās dēdūxit singula causās,

vīcīnam ex altō mundī cognōscere mōlem

intendit tōtumque animō comprēndere caelum,

attribuitque suās fōrmās, sua nōmina signīs,

quāsque vicēs agerent certā sub sorte notāvit

omniaque ad nūmen mundī faciemque movērī,

sīderibus variō mūtantibus ōrdine fāta.

hoc mihi surgit opus nōn ūllīs ante sacrātum

carminibus. faveat magnō fortūna labōrī,

annōsa et mollī contingat vīta senectā,

ut possim rērum tantās ēmergere mōlēs

magnaque cum parvīs similī percurrere cūrā.

Origin and nature of the universe (118–254)

et quoniam caelō dēscendit carmen ab altō,

et venit in terrās fātōrum conditus ōrdō,

ipsa mihī prīmum nātūrae fōrma canenda est

pōnendusque suā tōtus sub imāgine mundus.

quem sīve ex nūllīs repetentem sēmina rēbus

nātālī quoque egēre placet, semperque fuisse

et fore, prīncipiō pariter fātōque carentem;

seu permixta chaos rērum prīmōrdia quondam

discrēvit partū, mundumque ēnīxa nitentem

fūgit in īnfernās cālīgō pulsa tenebrās;

sīve indīviduīs, in idem reditūra solūta,

prīncipiīs nātūra manet post saecula mīlle,

et paene ex nihilō summa est nihilumque futūrum,

caecaque māteriēs caelum perfēcit et orbem;

sīve ignis fabricāvit opus flammaeque micantēs,

quae mundī fēcēre oculōs habitantque per omne

corpus et in caelō vibrantia fulmina fingunt;

seu liquor hoc peperit, sine quō riget ārida rērum

māteriēs ipsumque vorat quō solvitur ignem;

aut neque terra patrem nōvit nec flamma nec āēr

aut ūmor, faciuntque deum per quattuor artūs

et mundī strūxēre globum prohibentque requīrī

ultrā sē quicquam, cum per sē cūncta creārint,

frīgida nec calidīs dēsint aut ūmida siccīs,

spīritus aut solidīs, sitque haec discordia concors

quae nexūs habilīs et opus generābile fingit

atque omnis partūs elementa capācia reddit:

semper erit genus in pugnā, dubiumque manēbit

quod latet et tantum suprā est hominemque deumque.

sed faciēs quācumque tamen sub orīgine rērum

convenit, et certō dīgestum est ōrdine corpus.

ignis in aetheriās volucer sē sustulit ōrās

summaque complexus stēllantis culmina caelī

flammārum vāllō nātūrae moenia fēcit.

proximus in tenuīs dēscendit spīritus aurās

āeraque extendit medium per inānia mundī,

ignem ut flātus alat vīcīnīs subditus astrīs.

tertia sors undās strāvit flūctūsque natantīs,

aequoraque effūdit tōtō nāscentia pontō,

ut liquor exhālet tenuīs atque ēvomat aurās

āeraque ex ipsō dūcentem sēmina pāscat.

ultima subsēdit glomerātō pondere tellūs,

convēnitque vagīs permixtus līmus harēnīs,

paulātim ad summum tenuī fugiente liquōre;

quōque magis pūrās ūmor sēcessit in undās

et saccāta magis strūxērunt aequora terram

adiacuitque cavīs fluvidum convallibus aequor,

ēmersēre fretīs montēs, orbisque per undās

exsiliit, vāstō clausus tamen undique pontō.

idcircōque manet stabilis, quia tōtus ab illō

tantundem refugit mundus fēcitque cadendō

undique nē caderet medium tōtīus et īmum.

[ictaque contractīs cōnsistunt corpora plāgīs

et concurrendō prohibentur longius īre]

quod nī lībrātō pendēret pondere tellūs,

nōn ageret currūs, mundī subeuntibus astrīs

Phoebus ad occāsum et numquam remeāret ad ortūs,

lūnave summersōs regeret per inānia cursūs,

nec mātūtīnīs fulgēret Lūcifer hōrīs,

Hesperos ēmēnsō dederat quī lūmen Olympō.

nunc quia nōn īmō tellūs dēiecta profundō

sed mediō suspēnsa manet, sunt pervia cūncta,

quā cadat et subeat caelum rūrsusque resurgat.

nam neque fortuĭtōs ortūs surgentibus astrīs

nec totiēns possum nāscentem crēdere mundum

sōlisve assiduōs partūs et fāta diurna,

cum faciēs eadem signīs per saecula cōnstet,

īdem Phoebus eat caelī dē partibus īsdem

lūnaque per totidem lūcēs mūtētur et orbēs

et nātūra viās servet quās fēcerat ipsa

nec tīrōciniō peccet, circumque ferātur

aeternā cum lūce diēs, quī tempora mōnstrat

nunc hīs nunc illīs eadem regiōnibus orbis,

semper et ulterior vādentibus ortus ad ortum

occāsumve obitus, caelum et cum sōle perennet.

nec vērō tibi nātūra admīranda vidērī

pendentis terrae dēbet: cum pendeat ipse

mundus et in nūllō pōnat vestīgia fundō,

quod patet ex ipsō mōtū cursūque volantis,

cum suspēnsus eat Phoebus currusque reflectat

hūc illūc agilīs, et servet in aethere mētās,

cum lūna et stēllae volitent per inānia mundī,

terra quoque āeriās lēgēs imitāta pependit.

est igitur tellūs mediam sortīta cavernam

āeris, ē tōtō pariter sublāta profundō,

nec patulās distenta plagās, sed condita in orbem

undique surgentem pariter pariterque cadentem.

haec est nātūrae faciēs: sīc mundus et ipse

in convexa volāns teretīs facit esse figūrās

stēllārum; sōlisque orbem lūnaeque rotundum

aspicimus tumidō quaerentis corpore lūmen,

quod globus oblīquōs tōtus nōn accipit ignēs.

haec aeterna manet dīvīsque simillima fōrma,

cui neque prīncipium est usquam nec fīnis in ipsā,

sed similis tōtō orbe patet perque omnia pār est.

sīc tellūs glomerāta manet mundumque figūrat,

īmaque dē cūnctīs mediam tenet undique sēdem.

idcircō terrīs nōn omnibus omnia signa

cōnspicimus. nusquam inveniēs fulgēre Canōpon

dōnec ad Hēliacās per pontum advēneris ōrās;

sed quaerent Helicēn, quibus ille supervenit ignis,

quod laterum tractūs habitant, mediōque tumōre

ēripiunt terrae caelum vīsūsque coercent.

tē testem dat, lūna, suī glomerāminis orbis,

quae, cum mersa nigrīs per noctem dēficis umbrīs,

nōn omnīs pariter cōnfundis sīdere gentēs,

sed prius ēōae quaerunt tua lūmina terrae,

post mediō subiecta polō quaecumque coluntur,

[ultima ad Hesperiōs īnfectīs volveris ālīs]

sēraque in extrēmīs quatiuntur gentibus aera.

quod sī plāna foret tellūs, semel orta per omnem

dēficerēs pariter tōtī miserābilis orbī.

sed quia per teretem dēducta est terra tumōrem,

hīs modo, post illīs appāret Dēlia terrīs

exoriēns simul atque cadēns, quia fertur in orbem

ventris et acclīvīs pariter dēclīvia iungit

atque aliōs superat gȳrōs aliōsque relinquit.

[ex quō colligitur terrārum fōrma rotunda]

hanc circum variae gentēs hominum atque ferārum

āeriaeque colunt volucrēs. pars eius ad arctōs

ēminet, austrīnīs pars est habitābilis ōrīs

sub pedibusque iacet nostrīs suprāque vidētur

ipsa sibī, fallente solō dēclīvia longa

et pariter surgente viā pariterque cadente.

hanc ubi ad occāsūs nostrōs sōl aspicit actus,

illīc orta diēs sōpītās excitat urbēs

et cum lūce refert operum vadimōnia terrīs;

nōs in nocte sumus somnōsque in membra vocāmus.

pontus utrōsque suīs distinguit et alligat undīs.

hoc opus immēnsī cōnstrūctum corpore mundī

membraque nātūrae dīversā condita fōrmā

āeris atque ignis, terrae pelagīque iacentis

vīs animae dīvīna regit, sacrōque meātū

cōnspīrat deus et tacitā ratiōne gubernat

mūtuaque in cūnctās dispēnsat foedera partēs,

altera ut alterius vīrēs faciatque feratque

summaque per variās maneat cognāta figūrās.

The stars (255–560)

nunc tibi signōrum lūcentīs undique flammās

ōrdinibus certīs referam, prīmumque canentur

quae media oblīquō praecingunt ōrdine mundum

sōlemque alternīs vicibus per tempora portant

atque alia adversō luctantia sīdera mundō,

omnia quae possīs caelō numerāre serēnō,

ē quibus et ratiō fātōrum dūcitur omnis,

ut sit idem mundī prīmum quod continet arcem.

aurātō prīnceps Ariēs in vellere fulgēns

respicit admīrāns āversum surgere Taurum

summissō vultū Geminōs et fronte vocantem,

quōs sequitur Cancer, Cancrum Leŏ, Virgŏ Leōnem.

aequātō tum Lībra diē cum tempore noctis

attrahit ārdentī fulgentem Scorpion astrō,

in cuius caudam contentō dērigit arcū

mixtus equō volucrem missūrus iamque sagittam.

tum venit angustō Capricornus sīdere flexus.

post hunc īnflexā dēfundit Aquārius urnā

Piscibus assuētās avidē subeuntibus undās,

quōs Ariēs tangit claudentīs ultima signa.

at quā fulgentīs caelum cōnsurgit ad Arctōs,

omnia quae summō dēspectant sīdera mundō

nec nōrunt obitūs ūnōque in vertice mūtant

in dīversa situm caelumque et sīdera torquent,

āera per gelidum tenuis dēdūcitur axis

lībrātumque regit dīversō cardine mundum;

sīdereus circā medium quem volvitur orbis

aetheriōsque rotat cursūs, immōtus at ille

in bīnās Arctōs magnī per inānia mundī

perque ipsum terrae dērēctus cōnstitit orbem.

nec vērō ē solidō stat rōbore corporis axis

nec grave pondus habet, quod onus ferat aetheris altī,

sed cum āēr omnis semper volvātur in orbem

quōque semel coepit tōtus volet undique in ipsum,

quodcumque in mediō est, circā quod cūncta moventur,

ūsque adeō tenue ut vertī nōn possit in ipsum

nec iam inclīnārī nec sē convertere in orbem,

hoc dīxēre axem, quia mōtum nōn habet ūllum

ipse, videt circā volitantia cūncta movērī.

summa tenent eius miserīs nōtissima nautīs

signa per immēnsum cupidōs dūcentia pontum.

maiōremque Helicē maior dēcircinat arcum

(septem illam stēllae certantēs lūmine signant),

quā duce per flūctūs Graiae dant vēla carīnae.

angustō Cynosūra brevis torquētur in orbe,

quam spatiō tam lūce minor; sed iūdice vincit

maiōrem Tyriō. Poenīs haec certior auctor

nōn appārentem pelagō quaerentibus orbem.

nec paribus positae sunt frontibus: utraque caudam

vergit in alterius rōstrō sequiturque sequentem.

hās inter fūsus circumque amplexus utramque

dīvidit et cingit stēllīs ārdentibus Anguis,

nē coeant abeantve suīs ā sēdibus umquam.

hunc inter mediumque orbem, quō sīdera septem

per bis sēna volant contrā nītentia signa,

mixta ex dīversīs cōnsurgunt vīribus astra,

hinc vīcīna gelū, caelīque hinc proxima flammīs;

quae quia dissimilis, quā pugnat, temperat āēr,

frūgiferum sub sē reddunt mortālibus orbem.

proxima frīgentīs Arctōs Boreānque rigentem

nīxa venit speciēs genibus, sibi cōnscia causae.

ā tergō nitet Arctophylax īdemque Boōtēs,

quod similī iūnctīs īnstat dē mōre iuvencīs,

Arctūrumque rapit mediō sub pectore sēcum.

at parte ex aliā clārō volat orbe Corōna

lūce micāns variā; nam stēllā vincitur ūnā

circulus, in mediā radiat quae maxima fronte

candidaque ārdentī distinguit lūmina flammā.

Gnōsia dēsertae fulgent monumenta puellae,

et Lyra dīductīs per caelum cornibus inter

sīdera cōnspicitur, quā quondam cēperat Orpheus

omne quod attigerat cantū, mānēsque per ipsōs

fēcit iter domuitque īnfernās carmine lēgēs.

hinc caelestis honōs similisque potentia causae:

tunc silvās et saxa trahēns nunc sīdera dūcit

et rapit immēnsum mundī revolūbilis orbem.

serpentem magnīs Ophiūchus nōmine spīrīs

dīvidit et tōtō cingentem corpore corpus,

explicet ut nōdōs sinuātaque terga per orbēs.

respicit ille tamen mollī cervīce reflexus

et redit effūsīs per laxa volūmina palmīs.

semper erit paribus bellum quia vīribus aequant.

proxima sors Cycnī, quem caelō Iuppiter ipse

imposuit, fōrmae pretium quā cēpit amantem,

cum deus in niveum dēscendit versus olōrem

tergaque fīdentī subiēcit plūmea Lēdae.

nunc quoque dīductās volitat stēllātus in ālās.

hinc imitāta nitent cursumque habitumque sagittae

sīdera. tum magnī Iovis āles fertur in altum,

assuēta ēvolitāns gestet ceu fulmina mundī,

digna Iove et caelō, quod sacrīs īnstruit armīs.

tum quoque dē pontō surgit Delphīnus ad astra,

ōceanī caelīque decus, per utrumque sacrātus.

quem rapidō cōnātus Equus comprēndere cursū

festīnat pectus fulgentī sīdere clārus

et fīnītur in Andromedā. [quam Perseus armīs

ēripit et sociat sibi. cui] succēdit inīquō

dīvīsum spatiō, quod tertia lampada dispar

cōnspicitur paribus, Deltōton nōmine sīdus

ex similī dictum; Cēpheusque et Cassiepīa

in poenās signāta suās iuxtāque relictam

Andromedān, vāstōs metuentem pristis hiātūs,

[expositam pontō dēflet scopulīsque revīnctam]

nī veterem Perseus caelō quoque servet amōrem

auxiliōque iuvet fugiendaque Gorgonis ōra

sustineat spoliumque sibī pestemque videntī.

tum vīcīna ferēns nīxō vestīgia Taurō

Hēniochus, studiō mundumque et nōmen adeptus,

quem prīmum currū volitantem Iuppiter altō

quadriiugīs cōnspexit equīs caelōque sacrāvit.

hunc subeunt Haedī claudentēs sīdere pontum,

nōbilis et mundī nūtrītō rēge Capella,

cuius ab ūberibus magnum ille ascendit Olympum

lacte ferō crēscēns ad fulmina vimque tonandī.

hanc ergō aeternīs meritō sacrāvit in astrīs

Iuppiter et caelī caelum mercēde rependit.

[Plēiadēsque Hyadēsque, ferī pars utraque Taurī,

in Boreān scandunt. haec sunt Aquilōnia signa.]

aspice nunc īnfrā sōlis surgentia cursūs

quae super exustās lābuntur sīdera terrās;

quaeque inter gelidum Capricornī sīdus et axe

īmō subnīxum vertuntur lūmina mundum,

altera pars orbis sub quīs iacet invia nōbīs

ignōtaeque hominum gentēs nec trānsita rēgna

commūne ex ūnō lūmen dūcentia sōle

dīversāsque umbrās laevāque cadentia signa

et dextrōs ortūs caelō spectantia versō.

nec minor est illīs mundus nec lūmine peior,

nec numerōsa minus nāscuntur sīdera in orbem.

cētera nōn cēdunt: ūnō vincuntur in astrō,

Augustō, sīdus nostrō quī contigit orbī,

pācis nunc terrīs, post caelō maximus auctor.

cernere vīcīnum Geminīs licet Ōrīōna

in magnam caelī tendentem bracchia partem

nec minus extentō surgentem ad sīdera passū,

singula fulgentīs umerōs cui lūmina signant

et tribus oblīquīs dēmissus dūcitur ēnsis,

at caput Ōrīōn excelsō immersus Olympō

per tria subductō signātur lūmina vultū.

[nōn quod clāra minus sed quod magis alta recēdant]

hōc duce per tōtum dēcurrunt sīdera mundum.

subsequitur rapidō contenta Canīcula cursū,

quā nūllum terrīs violentius advenit astrum

nec gravius cēdit. nunc horrida frīgore surgit,

nunc vacuum sōlī fulgentem dēserit orbem:

sīc in utrumque movet mundum et contrāria reddit.

hanc quī surgentem, prīmō cum redditur ortū,

montis ab excelsō speculantur vertice Taurī,

ēventūs frūgum variōs et tempora dīcunt,

quaeque valētūdō veniat, concordia quanta.

bella facit pācemque refert, variēque revertēns

sīc movet, ut vīdit, mundum vultūque gubernat.

magna fidēs hoc posse color cursusque micantis

in radiōs. vix sōle minor, nisi quod procul haerēns

frīgida caeruleō contorquet lūmina vultū.

cētera vincuntur speciē, nec clārius astrum

tinguitur ōceanō caelumque revīsit ab undīs.

tum Procyōn vēlōxque Lepus; tum nōbilis Argō

in caelum subducta marī, quod prīma cucurrit,

ēmeritum magnīs mundum tenet ācta perīclīs,

servandō dea facta deōs. cui proximus Anguis

squāmea dispositīs imitātur tegmina flammīs;

et Phoebō sacer āles et ūnā grātus Iacchō

Crātēr et duplicī Centaurus imāgine fulget,

pars hominis, tergō pectus commissus equīnō.

ipsius hinc mundō templum est, victrīxque solūtīs

Āra nitet sacrīs, vāstōs cum Terra Gigantas

in caelum furibunda tulit. tum dī quoque magnōs

quaesīvēre deōs; dubitāvit Iuppiter ipse,

quod poterat nōn posse timēns, cum surgere terram

cerneret, ut vertī nātūram crēderet omnem,

montibus atque altīs aggestōs crēscere montēs,

et iam vīcīnōs fugientia sīdera collēs

arma importantīs et ruptā mātre creātōs,

discordīs vultum permixtaque corpora partūs.

nec dī mortiferum sibi quemquam aut nūmina nōrant

sīqua forent maiōra suīs. tunc Iuppiter Ārae

sīdera cōnstituit, quae nunc quoque maxima fulget.

quam propter Cētos convolvēns squāmea terga

orbibus īnsurgit tortīs et fluctuat alvō,

[intentāns similem morsum iam iamque tenentī]

quālis ad expositae fātum Cēphēidos undīs

expulit adveniēns ultrā sua lītora pontum.

tum Notius Piscis ventī dē nōmine dictus

exsurgit dē parte Notī. cui iūncta feruntur

flexa per ingentīs stēllārum Flūmina gȳrōs:

ulterius capitī coniungit Aquārius undās

amnis, et in medium coeunt et sīdera miscent.

hīs inter sōlisque viās Arctōsque latentīs,

axem quae mundī strīdentem pondere torquent,

orbe peregrīnō caelum dēpingitur astrīs,

quae notia antīquī dīxērunt sīdera vātēs.

ultima, quae mundō semper volvuntur in īmō,

quīs innīxa manent caelī fulgentia templa,

nusquam in cōnspectum redeuntia cardine versō,

sublīmis speciem mundī similīsque figūrās

astrōrum referunt. et versās frontibus Arctōs

ūnō distinguī mediās claudīque Dracōne

crēdimus exemplō, quia mēns fugientia vīsūs

hunc orbem caelī vertentis sīdera cursū

cardine tam similī fultum quam vertice fingit.

haec igitur magnō dīvīsās aethere sēdēs

signa tenent mundī tōtum dēducta per orbem.

tū modo corporeīs similīs nē quaere figūrās,

omnia ut aequālī fulgentia membra colōre

dēficiat nihil nec vacuum quid lūmine cesset.

nōn poterit mundus sufferre incendia tanta,

omnia sī plēnīs ārdēbunt sīdera membrīs.

quicquid subdūxit flammīs, nātūra pepercit

succubitūra onerī, fōrmās distinguere tantum

contenta et stēllīs ostendere sīdera certīs.

līnea dēsignat speciēs, atque ignibus ignēs

respondent; media extrēmīs atque ultima summīs

crēduntur: satis est sī sē nōn omnia cēlant.

praecipuē mediō cum lūna implēbitur orbe,

certa nitent mundō tum lūmina: conditur omne

stēllārum vulgus, fugiunt sine nōmine signa.

pūra licet vacuō tum cernere sīdera caelō,

nec fallunt numerō, parvīs nec mixta feruntur.

et quō clāra magis possīs cognōscere signa,

nōn variōs obitūs nōrunt variōsque recursūs,

certa sed in propriās oriuntur singula lūcēs

nātālēsque suōs occāsumque ōrdine servant.

nec quicquam in tantā magis est mīrābile mōle

quam ratiō et certīs quod lēgibus omnia pārent.

nusquam turba nocet, nihil ūllīs partibus errāns

laxius aut brevius mūtātōve ōrdine fertur.

quid tam cōnfūsum speciē, quid tam vice certum est?

ac mihi tam praesēns ratiō nōn ūlla vidētur,

quā pateat mundum dīvīnō nūmine vertī

atque ipsum esse deum, nec forte coīsse magistrā,

ut voluit crēdī quī prīmus moenia mundī

sēminibus strūxit minimīs inque illa resolvit;

ē quibus et maria et terrās et sīdera caelī

aetheraque immēnsīs fabricantem fīnibus orbēs

solventemque aliōs cōnstāre, et cūncta revertī

in sua prīncipia et rērum mūtāre figūrās.

quis crēdat tantās operum sine nūmine mōlēs

ex minimīs caecōque creātum foedere mundum?

sī fors ista dedit nōbīs, fors ipsa gubernet.

at cūr dispositīs vicibus cōnsurgere signa

et velut imperiō praescrīptōs reddere cursūs

cernimus ac nūllīs properantibus ūlla relinquī?

cūr eadem aestīvās exōrnant sīdera noctēs

semper et hībernās eadem, certamque figūram

quisque diēs reddit mundō certamque relinquit?

iam tum, cum Graiae vertērunt Pergama gentēs,

Arctos et Ōrīōn adversīs frontibus ībant,

haec contenta suōs in vertice flectere gȳrōs,

ille ex dīversō vertentem surgere contrā

obvius et tōtō semper dēcurrere mundō.

temporaque obscūrae noctis dēprēndere signīs

iam poterant, caelumque suās distīnxerat hōrās.

quot post excidium Trōiae sunt ēruta rēgna,

quot captī populī! quotiēns fortūna per orbem

servitium imperiumque tulit variēque revertit!

Trōiānōs cinerēs in quantum oblīta refōvit

imperium! fātīs Asiae iam Graecia pressa est.

saecula dīnumerāre piget, quotiēnsque recurrēns

lūstrārit mundum variō sōl igneus orbe.

omnia mortālī mūtantur lēge creāta,

nec sē cognōscunt terrae vertentibus annīs

exūtās variam faciem per saecula ferre.

at manet incolumis mundus suaque omnia servat,

quem nec longa diēs auget minuitque senectūs

nec mōtus pūnctō curvat cursusque fatīgat;

īdem semper erit quoniam semper fuit īdem.

nōn alium vīdēre patrēs aliumve nepōtēs

aspicient. deus est, quī nōn mūtātur in aevō.

numquam trānsversās sōlem dēcurrere ad Arctōs

nec mūtāre viās et in ortum vertere cursūs

aurōramque novīs nāscentem ostendere terrīs,

nec lūnam certōs excēdere lūminis orbēs

sed servāre modum quō crēscat quōve recēdat,

nec cadere in terram pendentia sīdera caelō

sed dīmēnsa suīs cōnsūmere tempora signīs

nōn cāsūs opus est, magnī sed nūminis ōrdō.

haec igitur texunt aequālī sīdera tractū

ignibus in variās caelum laqueantia fōrmās.

altius hīs nihil est; haec sunt fastīgia mundī;

pūblica nātūrae domus hīs contēcta tenētur

fīnibus, amplectēns pontum terrāsque iacentīs.

omnia concordī tractū veniuntque caduntque,

quā semel incubuit caelum versumque resurgit.

ipse autem quantum convexō mundus Olympō

obtineat spatium et quantīs bis sēna ferantur

fīnibus astra docet ratiō, cui nūlla resistunt

claustra nec immēnsae mōlēs, cēduntque recessūs,

omnia succumbunt, ipsum est penetrābile caelum.

nam quantum terrīs atque aequore signa recēdunt,

tantum bīna patent. quācumque incīditur orbis

per medium, pars efficitur tum tertia gȳrī

exiguō dirimēns solidam discrīmine summam.

summum igitur caelum bis bīna refūgit ab īmō

astra, ē bis sēnīs ut sit pars tertia signīs.

sed quia per medium est tellūs suspēnsa profundum,

bīnīs ā summō signīs discēdit et īmō.

hinc igitur quodcumque suprā tē suspicis ipse,

quā per ināne meant oculī quāque īre recūsant,

bīnīs aequandum est signīs; sex tanta rotundae

efficiunt orbem zōnae, quā signa feruntur

bis sex aequālī spatiō texentia caelum.

nē mīrēre vagōs partūs eadem esse per astra

et mixtum ingentī generis discrīmine fātum,

singula cum tantum teneant, tantōque ferantur

tempore sex tōtā surgentia sīdera lūce.

The celestial circles (561–804)

restat ut aetheriōs fīnēs tibi reddere cōner

fīlaque dispositīs vicibus comitantia caelum,

per quae dērigitur signōrum flammeus ōrdō.

*    *    *

circulus ad Boreān fulgentem sustinet Arcton

sexque fugit solidās ā caelī vertice partēs.

alter ad extrēmī dēcurrēns sīdera Cancrī,

in quō cōnsummat Phoebus lūcemque moramque

tardaque per longōs circumfert lūmina flexūs,

aestīvum mediō nōmen sibi sūmit ab aestū,

temporis et titulō potitur, mētamque volantis

sōlis et extrēmōs dēsignat fervidus āctūs,

et quīnque in partēs Aquilōnis distat ab orbe.

tertius in mediā mundī regiōne locātus

ingentī spīrā tōtum praecingit Olympum

parte ab utrāque vidēns axem, quā lūmine Phoebus

compōnit paribus numerīs noctemque diemque

vēris et autumnī currēns per tempora mixta,

cum medium aequālī distinguit līmite caelum;

quattuor et gradibus sua fīla redūcit ab aestū.

proximus hunc ultrā brūmālis nōmine līmes

ultima dēsignat fugientis līmina sōlis,

invida cum oblīquā radiōrum mūnera flammā

dat per iter minimum nōbīs, sed fīnibus illīs

quōs super incubuit longā stant tempora lūce

vixque diēs trānsit candentem extenta per aestum;

bisque iacet bīnīs summōtus partibus orbis.

ūnus ab hīs superest extrēmō proximus axī

circulus, austrīnās quī stringit et obsidet Arctōs.

hic quoque brūmālem per partēs quīnque relinquit

et quantum ā nostrō sublīmis cardine gȳrus

distat ab adversō tantundem proximus illī.

[sīc per trīcēnās vertex ā vertice partēs

dīvīsus duplicī summā circumdat Olympum

et per quīnque notat signantīs tempora fīnēs]

hīs eadem est via quae mundō, pariterque rotantur

inclīnēs, sociōsque ortūs occāsibus aequant,

quandoquidem flexī quō tōtus volvitur orbis

fīla trahunt altī cursum comitantia caelī,

intervalla parī servantēs līmite semper

dīvīsōsque semel fīnēs sortemque dicātam.

sunt duo, quōs recipit ductōs ā vertice vertex,

inter sē adversī, quī cūnctōs ante relātōs

sēque secant geminō coeuntēs cardine mundī

trānsversōque polō rēctum dūcuntur in axem,

tempora signantēs annī caelumque per astra

quattuor in partēs dīvīsum mēnsibus aequīs.

alter ab excelsō dēcurrēns līmes Olympō

Serpentis caudam siccās et dīvidit Arctōs

et iuga Chēlārum mediō volitantia gȳrō,

[circulus ā summō nāscentem vertice mundum

permeat Arctophylāca petēns per terga Dracōnis,

tangit et Ērigonēn, Chēlārum summa recīdit]

extrēmamque secāns Hȳdram mediumque sub Austrīs

Centaurum adversō concurrit rūrsus in axe

et redit in caelum, squāmōsaque tergora Cētī

Lānigerīque notat fīnēs clārumque Trigōnum

Andromedaeque sinūs īmōs, vestīgia mātris,

prīncipiumque suum repetītō cardine claudit.

alter in hunc medium summumque incumbit in axem

perque pedēs prīmōs cervīcem trānsit et Ursae,

quam septem stēllae prīmam iam sōle remōtō

prōdūcunt nigrae praebentem lūmina noctī,

et Geminīs Cancrum dirimit stringitque flagrantem

ōre Canem clāvumque Ratis quae vīcerat aequor,

inde axem occultum per gȳrī signa priōris

trānsversa atque illō rūrsus dē līmite tangit

tē, Capricorne, tuīsque Aquilam dēsignat ab astrīs,

perque Lyram inversam currēns spīrāsque Dracōnis

posteriōra pedum Cynosūrae praeterit astra

trānsversamque secat vīcīnō cardine caudam;

hīc iterum coit ipse sibī, memor unde profectus.

atque hōs aeternā fīxērunt tempora sēde,

immōtīs per signa modīs, statiōne perennī;

hōs volucrīs fēcēre duōs. namque alter ab ipsā

cōnsurgēns Helicē medium praecīdit Olympum

discernitque diem sextamque exāminat hōram

et paribus spatiīs occāsūs cernit et ortūs.

hic mūtat per signa vicēs; et seu quis Eōōs

seu petit Hesperiōs, suprā sē circinat orbem

verticibus super astantem mediumque secantem

caelum et dīvīsō signantem culmine mundum,

cumque locō terrae caelumque et tempora mūtat,

quandō aliīs aliud medium est. volat hōra per orbem,

atque, ubi sē prīmīs extollit Phoebus ab undīs,

illīs sexta manet quōs tum premit aureus orbis,

rūrsus ad Hesperiōs sexta est, ubi cēdit in umbrās:

nōs prīmam ac summam sextam numerāmus utramque

et gelidum extrēmō lūmen sentīmus ab ignī.

alterius fīnēs sī vīs cognōscere gȳrī,

circumfer facilīs oculōs vultumque per orbem.

quicquid erit caelīque īmum terraeque suprēmum,

quā coit ipse sibī nūllō discrīmine mundus

redditque aut recipit fulgentia sīdera pontō,

praecingit tenuī trānsversum līmite mundum.

haec quoque per tōtum volitābit līnea caelum,

nōn tantum ad medium vergēns mediumque repente

orbem, nunc septem ad stēllās nec mōta sub astra;

sed quācumque vagae tulerint vestīgia plantae

hās modo terrārum nunc hās gradientīs in ōrās,

semper erit novus et terrīs mūtābitur arcus.

quippe aliud caelum ostendēns aliudque relinquēns

dīmidium teget et referet, variōque notābit

fīne et cum vīsū pariter sua fīla movente.

[hic terrestris erit, quia terram amplectitur, orbis;

et mundum plānō praecingit līmite gȳrus

atque ā fīne trahēns titulum memorātur horīzōn]

hīs adice oblīquōs adversaque fīla trahentīs

inter sē gȳrōs, quōrum fulgentia signa

alter habet, per quae Phoebus moderātur habēnās

subsequiturque suō sōlem vaga Dēlia currū,

et quīnque adversō luctantia sīdera mundō

exercent variās nātūrae lēge chorēās.

hunc tenet ā summō Cancer, Capricornus ab īmō,

bis recipit, lūcem quī circulus aequat et umbrās,

Lānigerī et Lībrae signō sua fīla secantem.

sīc per trīs gȳrōs īnflexus dūcitur orbis

rēctaque dēvexō fallit vestīgia clīvō.

nec vīsūs aciemque fugit tantumque notārī

mente potest, sīcut cernuntur mente priōrēs,

sed nitet ingentī stēllātus balteus orbe

īnsignemque facit caelātō culmine mundum.

[et ter vīcēnās partēs patet atque trecentās

in longum, bis sex lātēscit fascia partēs

quae cohibet variō lābentia sīdera cursū.]

alter in adversum positus succēdit ad Arctōs

et paulum ā Boreae gȳrō sua fīla redūcit

trānsitque inversae per sīdera Cassiepīae,

inde per oblīquum dēscendēns tangit Olōrem

aestīvōsque secat fīnēs Aquilamque supīnam

temporaque aequantem gȳrum zōnamque ferentem

Sōlis equōs inter caudam, quā Scorpios ārdet,

extrēmamque Sagittārī laevam atque sagittam,

inde suōs sinuat flexūs per crūra pedēsque

Centaurī alterius rūrsusque ascendere caelum

incipit Argīvumque ratem per aplustria summa

et medium mundī gȳrum Geminōsque per īma

signa secat, subit Hēniochum, tēque, unde profectus,

Cassiepīa, petēns super ipsum Persea trānsit

orbemque ex illā coeptum conclūdit in ipsā;

trīsque secat mediōs gȳrōs et signa ferentem

partibus ē bīnīs, quotiēns praecīditur ipse.

nec quaerendus erit: vīsūs incurrit in ipsōs

sponte suā sēque ipse docet cōgitque notārī.

namque in caeruleō candēns nitet orbita mundō

ceu missūra diem subitō caelumque reclūdēns,

ac velutī viridīs discernit sēmita campōs

quam terit assiduō renovāns iter orbita tractū.

[inter dīvīsās aequābilis est via partēs]

ut freta cānēscunt sulcum dūcente carīnā,

accipiuntque viam flūctūs spūmantibus undīs

quam tortus versō mōvit dē gurgite vertex,

candidus in nigrō lūcet sīc līmes Olympō

caeruleum findēns ingentī lūmine mundum.

utque suōs arcūs per nūbila circinat Īris,

sīc super incumbit signātō culmine līmes

candidus et resupīna facit mortālibus ōra,

dum nova per caecam mīrantur lūmina noctem

inquīruntque sacrās hūmānō pectore causās:

num sē dīductīs cōnētur solvere mōlēs

segminibus, rārāque labent compāgine rīmae

admittantque novum laxātō tegmine lūmen;

quid sibi nōn timeant, magnī cum vulnera caelī

cōnspiciant feriatque oculōs iniūria mundī?

an coeat mundus, duplicisque extrēma cavernae

conveniant caelīque ōrās et sīdera iungant,

perque ipsōs fīat nexūs manifēsta cicātrīx

sūtūram faciēns mundī, stīpātus et orbis

āeriam in nebulam clārā compāgine versus

in cuneōs altī cōgat fundāmina caelī.

an melius manet illa fidēs, per saecula prīsca

illāc Sōlis equōs dīversīs cursibus īsse

atque aliam trīvisse viam, longumque per aevum

exustās sēdēs incoctaque sīdera flammīs

caeruleam versō speciem mūtāsse colōre,

īnfūsumque locō cinerem mundumque sepultum?

fāma etiam antīquīs ad nōs dēscendit ab annīs

Pha͜ethontem patriō currū per signa volantem,

dum nova mīrātur propius spectācula mundī

et puer in caelō lūdit currūque superbus

luxuriat nitidō, cupit et maiōra parente,

dēflexum solitō cursū, curvīsque quadrīgīs

mōnstrātās līquisse viās orbemque recentem

imposuisse polō, nec signa īnsuēta tulisse

errantīs nūtū flammās currumque solūtum.

quid querimur flammās tōtum saevīsse per orbem

terrārumque rogum cūnctās ārsisse per urbēs?

cum vaga dispersī fluitārunt lūmina currūs,

et caelum exustum est; luit ipse incendia mundus,

et vīcīna novīs flagrārunt sīdera flammīs

nunc quoque praeteritī faciem referentia cāsūs.

nec mihi cēlanda est vulgātā fāma vetusta

mollior, ē niveō lactis flūxisse liquōrem

pectore rēgīnae dīvum caelumque colōre

īnfēcisse suō; quāpropter lacteus orbis

dīcitur, et nōmen causā dēscendit ab ipsā.

an maior dēnsā stēllārum turba corōnā

contexit flammās et crassō lūmine candet,

et fulgōre nitet collātō clārior orbis?

an fortēs animae dignātaque nōmina caelō

corporibus resolūta suīs terraeque remissa

hūc migrant ex orbe suumque habitantia caelum

aetheriōs vīvunt annōs mundōque fruuntur?

atque hīc Aeacidās, hīc et venerāmur Atrīdās,

Tȳdīdēnque ferum, terraeque marisque triumphīs

nātūrae victōrem Ithacum, Pyliumque senectā

īnsignem triplicī, Danaumque ad Pergama rēgēs,

[castra ducum et caelī victamque sub Hectore Trōiam]

*    *    *

Aurōraeque nigrum partum, stirpemque Tonantis

rēctōrem Lyciae. nec tē, Māvortia virgō,

praeteream, rēgēsque aliōs quōs Thrācia mīsit

atque Asiae gentēs et Magnō maxima Pella;

quīque animī vīrēs et strictae pondera mentis

prūdentēs habuēre virī, quibus omnis in ipsīs

cēnsus erat, iūstusque Solōn fortisque Lycūrgus,

aetheriusque Platōn, et quī fabricāverat illum

damnātusque suās melius damnāvit Athēnās,

Persidos et victor, strārat quae classibus aequor;

Rōmānīque virī, quōrum iam maxima turba est,

Tarquiniōque minus rēgēs et Horātia prōlēs,

tōta aciēs partus, necnōn et Scaevola truncō

nōbilior, maiorque virīs et Cloelia virgō,

et Rōmāna ferēns quae tēxit moenia Cocles,

et commīlitiō volucris Corvīnus adeptus

et spolia et nōmen, quī gestat in ālite Phoebum,

et Iove quī meruit caelum Rōmamque Camillus

servandō posuit, Brūtusque ā rēge receptae

conditor, et Pyrrhī per bella Papīrius ultor,

Fābricius Curiusque parēs, et tertia palma

Mārcellus Cossusque prior dē rēge necātō,

certantēs Deciī vōtīs similēsque triumphīs,

invictusque morā Fabius, victorque nefandī

Līvius Hasdrubalis sociō per bella Nerōne,

Scīpiadaeque ducēs, fātum Carthāginis ūnum,

Pompeiusque orbis domitor per trīsque triumphōs

ante diem prīnceps, et cēnsū Tullius ōris

ēmeritus caelum, tum Claudī magna propāgō,

Aemiliaeque domūs procerēs, clārīque Metellī,

et Catŏ fortūnae victor, Mārtisque sub armīs

mīles Agrippa suī; Venerisque ab orīgine prōlēs

Iūlia dēscendit caelō caelumque replēbit,

quod reget, Augustus, sociō per signa Tonante,

cernet et in coetū dīvum magnumque Quirīnum

altius aetheriī quam candet circulus orbis.

illa deīs sēdēs; haec illīs proxima, dīvum

quī virtūte suā similēs vestīgia tangunt.

Comets (809–926)

nunc prius incipiam stēllīs quam reddere vīrēs

signōrumque canam fātālia carmine iūra,

implenda est mundī faciēs, corpusque per omne

quicquid ubīque nitet, vigeat quandōque, notandum est.

sunt alia adversō pugnantia sīdera mundō,

quae terram caelumque inter volitantia pendent,

Sāturnī, Iovis et Mārtis Sōlisque, sub illīs

Mercurius Venerem tangit Lūnamque locātus.

sunt etiam rārīs ortī nātālibus ignēs,

prōtinus et raptī. subitās candēscere flammās

āera per liquidum nātōsque perīre comētās

rāra per ingentīs vīdērunt saecula mōtūs.

sīve, quod ingenitum terrā spīrante vapōrem

ūmidior siccā superātur spīritus aurā,

nūbila cum longō cessant dispulsa serēnō

et sōlis radiīs ārēscit torridus āēr,

apta alimenta sibī dēmissus corripit ignis

māteriamque suī dēprēndit flamma capācem,

et, quia nōn solidum est corpus, sed rāra vagantur

prīncipia aurārum volucrīque simillima fūmō,

in breve vīvit opus coeptusque incendia fīne

subsistunt pariterque cadunt fulgentque comētae.

quod nisi vīcīnōs agerent occāsibus ortūs

et tam parva forent accēnsīs tempora flammīs,

alter nocte diēs esset, caelumque redīret

immersum et somnō tōtum dēprēnderet orbem.

tum, quia nōn ūnā speciē dispergitur omnis

āridior terrae vapor et comprēnditur ignī,

dīversās quoque per faciēs accēnsa feruntur

lūmina, quae ruptīs exsistunt nāta tenebrīs.

nam modo, ceu longī fluitent dē vertice crīnēs,

flamma comās imitāta volat, tenuīsque capillōs

diffūsōs radiīs ārdentibus explicat ignis;

nunc prior haec faciēs dispersīs crīnibus exit,

et glomus ārdentis sequitur sub imāgine barbae;

interdum aequālī laterum compāgine ductus

quadrātamve trabem fingit teretemve columnam;

quīn etiam tumidīs exaequat dōlia flammīs

prōcērē distenta uterōs, partāsve capellās

mentītur parvōs ignis glomerātus in orbēs

hirta figūrantīs tremulō sub lūmine menta,

lampadas et fissās rāmōsōs fundit in ignēs.

praecipitant stēllae passimque volāre videntur,

cum vaga per nitidum scintillant lūmina mundum

et tenuem longīs iaculantur crīnibus ignem

exūruntve viam volucrīs imitāta sagittās,

ārdua cum gracilī tenuātur sēmita fīlō.

sunt autem cūnctīs permixtī partibus ignēs,

quī gravidās habitant fabricantēs fulmina nūbēs

et penetrant terrās Aetnamque minantur Olympō

et calidās reddunt ipsīs in fontibus undās

ac silice in dūrā viridīque in cortice sēdem

inveniunt, cum silva sibī collīsa cremātur,

ignibus ūsque adeō nātūra est omnis abundāns.

nē mīrēre facēs subitās ērumpere caelō

āeraque accēnsum flammīs lūcēre coruscīs

ārida complexum spīrantis sēmina terrae,

quae volucer pāscēns ignis sequiturque fugitque,

fulgura cum videās tremulum vibrantia lūmen

imbribus ē mediīs et caelum fulmine ruptum.

sīve igitur ratiō praebentis sēmina terrae

in volucrīs ignēs potuit generāre comētās;

sīve illās nātūra facēs ut cūncta creāvit

sīdera, per tenuīs caelō lūcentia flammās,

sed trahit ad sēmet rapidō Tītānius aestū

involvitque suō flammantīs igne comētās

ac modo dīmittit, sīcut Cyllēnius orbis

et Venus, accēnsō cum dūcit vespere noctem

serpentem, falluntque oculōs rūrsusque revīsunt.

seu deus īnstantis fātī miserātus in orbem

signa per affectūs caelīque incendia mittit;

numquam futtilibûs excanduit ignibus aether,

squālidaque ēlūsī dēplōrant arva colōnī,

et sterilīs inter sulcōs dēfessus arātor

ad iuga maerentīs cōgit frūstrāta iuvencōs,

aut gravibus morbīs et lentā corpora tābe

corripit exustīs lētālis flamma medullīs

lābentīsque rapit populōs, tōtāsque per urbēs

pūblica succēnsīs peraguntur fāta sepulchrīs,

quālis Erechthēōs pestis populāta colōnōs

extulit antīquās per fūnera pācis Athēnās,

alter in alterius lābēns cum fāta ruēbant,

nec locus artis erat medicae nec vōta valēbant;

cesserat officium morbīs, et fūnera dērant

mortibus et lacrimae; lassus dēfēcerat ignis

et coacervātīs ārdēbant corpora membrīs,

ac tantō quondam populō vix contigit hērēs.

tālia significant lūcentēs saepe comētae.

fūnera cum facibus veniunt, terrīsque minantur

ārdentīs sine fīne rogōs, cum mundus et ipsa

aegrōtet nātūra novum sortīta sepulcrum.

quīn et bella canunt ignēs subitōsque tumultūs

et clandestīnīs surgentia fraudibus arma,

externās modo per gentēs ut, foedere ruptō

cum fera ductōrem rapuit Germānia Vārum

īnfēcitque trium legiōnum sanguine campōs,

ārsērunt tōtō passim minitantia mundō

lūmina, et ipsa tulit bellum nātūra per ignēs

opposuitque suās vīrēs fīnemque mināta est.

nē mīrēre gravīs rērumque hominumque ruīnās,

saepe domī culpa est: nescīmus crēdere caelō.

cīvīlīs etiam mōtūs cognātaque bella

significant. nec plūra aliās incendia mundus

sustinuit quam cum ducibus iūrāta cruentīs

arma Philippēōs implērunt agmine campōs,

vixque etiam siccā mīles Rōmānus harēnā

ossa virum lacerōsque prius super astitit artūs,

imperiumque suīs cōnflīxit vīribus ipsum,

perque patris pater Augustus vestīgia vīcit,

necdum fīnis erat. restābant Actia bella

dōtālī commissa aciē, repetītaque rērum

āleā et in pontō quaesītus rēctor Olympī,

fēmineum sortīta iugum cum Rōma pependit

atque ipsa Īsiacō certārunt fulmina sīstrō;

restābant profugō servīlia mīlite bellā,

cum patriōs armīs imitātus fīlius hostēs

aequora Pompeius cēpit dēfēnsa parentī.

sed satis hoc fātīs fuerit: iam bella quiēscant

atque adamantēīs discordia vīncta catēnīs

aeternōs habeat frēnōs in carcere clausa;

sit pater invictus patriae, sit Rōma sub illō,

cumque deum caelō dederit nōn quaerat in orbe!