crēdŏ Pudīcitiam Sāturnō rēge morātam
in terrīs vīsamque diū cum frīgida parvās
praebēret spēlunca domōs, ignemque laremque
et pecus et dominōs commūnī clauderet umbrā,
silvestrem montāna torum cum sterneret uxor
frondibus et culmō vīcīnārumque ferārum
pellibus, haud similis tibi, Cynthia, nec tibi, cuius
turbāvit nitidōs exstīnctus passer ocellōs,
sed pōtanda ferēns īnfantibus ūbera magnīs
et saepe horridior glandem ructante marītō.
quippe aliter tunc orbe novō caelōque recentī
vīvēbant hominēs, quī ruptō rōbore nātī
compositīve lutō nūllōs habuēre parentēs.
multa Pudīcitiae veteris vestīgia forsan
aut aliqua exstiterint et sub Iove, sed Iove nōndum
barbātō, nōndum Graecīs iūrāre parātīs
per caput alterius, cum fūrem nēmŏ timēret
caulibus ac pōmīs et apertō vīveret hortō;
paulātim deinde ad superōs Astraea recessit
hāc comite, atque duae pariter fūgēre sorōrēs.
antīquum et vetus est aliēnum, Postume, lectum
concutere atque sacrī genium contemnere fulcrī,
omne aliud crīmen mox ferrea prōtulit aetās,
vīdērunt prīmōs argentea saecula moechōs.
conventum tamen et pactum et spōnsālia nostrā
tempestāte parās iamque ā tōnsōre magistrō
pecteris et digitō pignus fortasse dedistī.
certē sānus erās: uxōrem, Postume, dūcis?
dīc quā Tīsiphonē, quibus exagitēre colubrīs,
ferre potes dominam salvīs tot restibus ūllam,
cum pateant altae cālīgantēsque fenestrae,
cum tibi vīcīnum sē praebeat Aemilius pōns?
aut sī dē multīs nūllus placet exitus, illud
nōnne putās melius, quod tēcum pūsiŏ dormit —
pūsiŏ, quī noctū nōn lītigat, exigit ā tē
nūlla iacēns illīc mūnuscula, nec queritur quod
et laterī parcās nec quantum iussit anhēlēs?
sed placet Ursidiō lēx Iūlia: tollere dulcem
cōgitat hērēdem, caritūrus turture magnō
mullōrumque iubīs et captātōre macellō.
quid fierī nōn posse putēs, sī iungitur ūlla
Ursidiō? sī moechōrum nōtissimus ōlim
stulta marītālī iam porrigit ōra capistrō
quem totiēns tēxit peritūrī cista Latīnī?
quid quod et antīquīs uxor dē mōribus illī
quaeritur? ō medicī, nimiam pertundite vēnam.
dēliciās hominis! Tarpeium līmen adōrā
prōnus et aurātam Iūnōnī caede iuvencam,
sī tibi contigerit capitis mātrōna pudīcī.
paucae adeō Cereris vittās contingere dignae,
quārum nōn timeat pater ōscula. necte corōnam
postibus et dēnsōs per līmina tende corymbōs!
ūnus Hibērīnae vir sufficit? ōcius illud
extorquēbis, ut haec oculō contenta sit ūnō.
“magna tamen fāma est cuiusdam rūre paternō
vīventis.” vīvat Gabiīs ut vīxit in agrō,
vīvat Fīdēnīs, et agellō cēdŏ paternō.
quis tamen affirmat nīl āctum in montibus aut in
spēluncīs? adeō senuērunt Iuppiter et Mārs?
porticibusne tibī mōnstrātur fēmina vōtō
digna tuō? cuneīs an habent spectācula tōtīs
quod sēcūrus amēs quodque inde excerpere possīs?
chīronomon Lēdam mollī saltante Bathyllō
Tuccia vēsīcae nōn imperat, Āpula gannit,
[sīcut in amplexū, subitō et miserābile longum]
attendit Thymelē; Thymelē tunc rūstica discit.
ast aliae, quotiēns aulaea recondita cessant,
et vacuō clausōque sonant fora sōla theātrō,
atque ā Plēbēīs longē Megalēsia, trīstēs
persōnam thyrsumque tenent et subligar Accī.
Urbicus exodiō rīsum movet Ātellānae
gestibus Autonoēs, hunc dīligit Aelia pauper.
solvitur hīs magnō cōmoedī fībula, sunt quae
Chrȳsogonum cantāre vetent, Hispulla tragoedō
gaudet — an exspectās ut Quīntiliānus amētur?
accipis uxōrem dē quā citharoedus Echīōn
aut Glaphyrus fīat pater Ambrosiusque choraulēs.
longa per angustōs fīgāmus pulpita vīcōs,
ōrnentur postēs et grandī iānua laurō,
ut testūdineō tibi, Lentule, cōnōpēō
nōbilis Euryalum murmillōnem exprimat īnfāns.
nūpta senātōrī comitāta est Eppia lūdum
ad Pharon et Nīlum fāmōsaque moenia Lāgī,
prōdigia et mōrēs Urbis damnante Canōpō,
immemor illa domūs et coniugis atque sorōris
nīl patriae indulsit, plōrantēsque improba nātōs —
utque magis stupeās, lūdōs Paridemque relīquit.
sed quamquam in magnīs opibus plūmāque paternā
et segmentātīs dormīsset parvula cūnīs,
contempsit pelagus — fāmam contempserat ōlim,
cuius apud mollēs minima est iactūra cathedrās.
Tyrrhēnōs igitur flūctūs lātēque sonantem
pertulit Īonium cōnstantī pectore, quamvīs
mūtandum totiēns esset mare. iūsta perīclī
sī ratiō est et honesta, timent pavidōque gelantur
pectore nec tremulīs possunt īnsistere plantīs;
fortem animum praestant rēbus quās turpiter audent.
sī iubeat coniūnx, dūrum est cōnscendere nāvem,
tunc sentīna gravis, tunc summus vertitur āēr;
quae moechum sequitur, stomachō valet. illa marītum
convomit, haec inter nautās et prandet et errat
per puppem et dūrōs gaudet tractāre rudentēs.
quā tamen exārsit fōrmā, quā capta iuventā
Eppia? quid vīdit propter quod “lūdia” dīcī
sustinuit? nam Sergiolus iam rādere guttur
coeperat et sectō requiem spērāre lacertō;
praetereā multa in faciē dēfōrmia: sulcus
attrītus galeā mediīsque in nāribus ingēns
gibbus et ācre malum semper stīllantis ocellī.
sed gladiātor erat: facit hoc illōs Hyacinthōs,
hoc puerīs patriaeque, hoc praetulit illa sorōrī
atque virō. ferrum est quod amant: hic Sergius īdem
acceptā rude coepisset Veientŏ vidērī.
quid prīvāta domus, quid fēcerit Eppia cūrās?
respice rīvālēs dīvōrum, Claudius audī
quae tulerit: dormīre virum cum sēnserat uxor,
sūmere nocturnōs meretrīx Augusta cucullōs
ausa Palātīnō et tegetem praeferre cubīlī
linquēbat comite ancillā nōn amplius ūnā.
sīc nigrum flāvō crīnem abscondente galērō
intrāvit calidum veterī centōne lupānar
et cellam vacuam atque suam; tunc nūda papillīs
prōstitit aurātīs titulum mentīta Lyciscae
ostenditque tuum, generōse Britannice, ventrem.
excēpit blanda intrantēs atque aera poposcit.
[continuēque iacēns cūnctōrum absorbuit ictūs]
mox lēnōne suās iam dīmittente puellās
trīstis abit, et quod potuit tamen ultima cellam
clausit, adhūc ārdēns rigidae tentīgine volvae,
et lassāta virīs necdum satiāta recessit,
obscūrīsque genīs turpis fūmōque lucernae
foeda lupānāris tulit ad pulvīnar odōrem.
[hippomanēs carmenque loquar coctumque venēnum
prīvignōque datum? faciunt graviōra coāctae
imperiō sexūs minimumque libīdine peccant.]
“optima sed quārē Caesennia teste marītō?”
bis quīngēna dedit. tantī vocat ille pudīcam,
[nec pharetrīs Veneris macer est aut lampade fervet]
inde facēs ārdent, veniunt ā dōte sagittae.
lībertās emitur, cōram licet innuat atque
rescrībat: vidua est locuplēs quae nūpsit avārō.
“cūr dēsīderiō Bibulae Sertōrius ārdet?”
sī vērum excutiās, faciēs, nōn uxor amātur.
trēs rūgae subeant et sē cutis ārida laxet,
fīant obscūrī dentēs oculīque minōrēs,
“collige sarcinulās” dīcet lībertus “et exī.
iam gravis es nōbīs et saepe ēmungeris, exī
ōcius et properā, siccō venit altera nāsō.”
intereā calet et rēgnat poscitque marītum
pāstōrēs et ovem Canusīnam ulmōsque Falernās —
quantulum in hōc! — puerōs omnēs, ergastula tōta;
quodque domī nōn est, sed habet vīcīnus, emātur.
mēnse quidem brūmae, cum iam mercātor Iāsōn
clausus et armātīs obstat casa candida nautīs,
grandia tolluntur crystallina, maxima rūrsus
murrina, deinde adamās nōtissimus et Berenīcēs
in digitō factus pretiōsior; hunc dedit ōlim
barbarus incestae gestāre Agrippa sorōrī,
observant ubi fēsta merō pede sabbata rēgēs
et vetus indulget senibus clēmentia porcīs.
“nūllane dē tantīs gregibus tibi digna vidētur?”
sit fōrmōsa, decēns, dīves, fēcunda, vetustōs
porticibus dispōnat avōs, intāctior omnī
crīnibus effūsīs bellum dirimente Sabīnā,
rāra avis in terrīs nigrōque simillima cycnō,
quis feret uxōrem cui cōnstant omnia? mālō,
mālŏ Venustīnam quam tē, Cornēlia, māter
Gracchōrum, sī cum magnīs virtūtibus affers
grande supercilium et numerās in dōte triumphōs.
tolle tuum, precor, Hannibalem victumque Syphācem
in castrīs et cum tōtā Carthāgine migrā.
“parce, precor, Paeān, et tū, dea, pōne sagittās;
nīl puerī faciunt, ipsam cōnfīgite mātrem,”
Amphīōn clāmat, sed Paeān contrahit arcum.
extulit ergŏ gregēs nātōrum ipsumque parentem,
dum sibi nōbilior Lātōnae gente vidētur
atque eadem scrōfā Niobē fēcundior albā.
quae tantī gravitās, quae fōrma, ut sē tibi semper
imputet? huius enim rārī summīque voluptās
nūlla bonī, quotiēns animō corrupta superbō
plūs aloēs quam mellis habet. quis dēditus autem
ūsque adeō est ut nōn illam quam laudibus effert
horreat inque diem septēnīs ōderit hōrīs?
quaedam parva quidem, sed nōn toleranda marītīs.
nam quid rancidius quam quod sē nōn putat ūlla
fōrmōsam nisi quae dē Tuscā Graecula facta est,
dē Sulmōnēnsī mera Cecropis? omnia Graecē:
[cum sit turpe magis nostrīs nescīre Latīnē]
hōc sermōne pavent, hōc īram, gaudia, cūrās,
hōc cūncta effundunt animī sēcrēta. quid ultrā?
concumbunt Graecē. dōnēs tamen ista puellīs;
tūne etiam, quam sextus et octōgēnsimus annus
pulsat, adhūc Graecē? nōn est hic sermŏ pudīcus
in vetulā. quotiēns lascīvum intervenit illud
ζωὴ καὶ ψυχή, modo sub lōdīce loquendīs
ūteris in turbā. quod enim nōn excitet inguen
vōx blanda et nēquam? digitōs habet. ut tamen omnēs
subsīdant pinnae, dīcās haec mollius Haemō
quamquam et Carpophorō, faciēs tua computat annōs.
sī tibi lēgitimīs pactam iūnctamque tabellīs
nōn es amātūrus, dūcendī nūlla vidētur
causa, nec est quārē cēnam et mustācea perdās
lābente officiō crūdīs dōnanda, nec illud
quod prīmā prō nocte datur, cum lance beātā
DĀCICUS et scrīptō radiat GERMĀNICUS aurō.
sī tibi simplicitās uxōria, dēditus ūnī
est animus, summitte caput cervīce parātā
ferre iugum. nūllam inveniēs quae parcat amantī.
[ārdeat ipsa licet, tormentīs gaudet amantis
et spoliīs; igitur longē minus ūtilis illī
uxor, quisquis erit bonus optandusque marītus.]
nīl umquam invītā dōnābis coniuge, vēndēs
hāc obstante nihil, nihil haec sī nōlet emētur.
haec dabit affectūs: ille exclūdētur amīcus
iam senior, cuius barbam tua iānua vīdit.
testandī cum sit lēnōnibus atque lanistīs
lībertās et iūris idem contingat harēnae,
nōn ūnus tibi rīvālis dictābitur hērēs.
“pōne crucem servō.” “meruit quō crīmine servus
supplicium? quis testis adest? quis dētulit? audī:
nūlla umquam dē morte hominis cūnctātiŏ longa est.”
“ō dēmēns, ita servus homō est? nīl fēcerit, esto:
hoc volŏ, sīc iubeō, sit prō ratiōne voluntās.”
imperat ergŏ virō. sed mox haec rēgna relinquit
permūtatque domōs et flammea conterit; inde
āvolat et sprētī repetit vestīgia lectī.
ōrnātās paulō ante forēs, pendentia linquit
vēla domūs et adhūc viridēs in līmine rāmōs.
sīc crēscit numerus, sīc fīunt octo marītī
quīnque per autumnōs, titulō rēs digna sepulcrī.
dēspēranda tibī salvā concordia socrū.
illa docet spoliīs nūdī gaudēre marītī,
illa docet missīs ā corruptōre tabellīs
nīl rude nec simplex rescrībere, dēcipit illa
custōdēs aut aere domat. tum corpore sānō
advocat Archigenēn onerōsaque pallia iactat.
abditus intereā latet et sēcrētus adulter
impatiēnsque morae silet et praepūtia dūcit.
scīlicet exspectās ut trādat māter honestōs
atque aliōs mōrēs quam quōs habet? ūtile porrō
fīliolam turpī vetulae prōdūcere turpem.
nūlla ferē causa est in quā nōn fēmina lītem
mōverit. accūsat Mānīlia, sī rea nōn est.
compōnunt ipsae per sē fōrmantque libellōs,
prīncipium atque locōs Celsō dictāre parātae.
endromidās Tyriās et fēmineum cērōma
quis nescit, vel quis nōn vīdit vulnera pālī,
quem cavat assiduīs rudibus scūtōque lacessit
atque omnēs implet numerōs dignissima prōrsus
Flōrālī mātrōna tubā, nisi sī quid in illō
pectore plūs agitat vēraeque parātur harēnae.
quem praestāre potest mulier galeāta pudōrem,
quae fugit ā sexū? vīrēs amat, haec tamen ipsa
vir nōllet fierī — nam quantula nostra voluptās!
quāle decus, rērum sī coniugis auctiŏ fīat:
balteus et manicae et cristae crūrisque sinistrī
dīmidium tegimen! vel sī dīversa movēbit
proelia, tū fēlīx ocreās vēndente puellā.
hae sunt quae tenuī sūdant in cȳclade, quārum
dēliciās et panniculus bombȳcinus ūrit.
aspice quō fremitū mōnstrātōs perferat ictūs
et quantō galeae curvētur pondere, quanta
poplitibus sedeat quam dēnsō fascia librō,
et rīdē positīs scaphium cum sūmitur armīs.
dīcite vōs, neptēs Lepidī caecīve Metellī
Gurgitis aut Fabiī, quae lūdia sūmpserit umquam
hōs habitūs? quandō ad pālum gemat uxor Asȳlī?
semper habet lītēs alternaque iūrgia lēctus
in quō nūpta iacet; minimum dormītur in illō.
tum gravis illa virō, tunc orbā tigride peior,
cum simulat gemitūs occultī cōnscia factī
aut ōdit puerōs aut fictā paelice plōrat
ūberibus semper lacrimīs semperque parātīs
in statiōne suā atque exspectantibus illam,
quō iubeat mānāre modō. tū crēdis amōrem,
tū tibi tunc, ūrūca, placēs flētumque labellīs
exsorbēs, quae scrīpta et quot lēctūre tabellās
sī tibi zēlotypae retegantur scrīnia moechae!
sed iacet in servī complexibus aut equitis: “dīc,
dīc aliquem sōdēs hīc, Quīntiliāne, colōrem.”
“haerēmus, dīc ipsa.” “ōlim convēnerat” inquit,
“ut facerēs tū quod vellēs, necnōn ego possem
indulgēre mihī. clāmēs licet et mare caelō
cōnfundās, homŏ sum.” nihil est audācius illīs
dēprēnsīs: īram atque animōs ā crīmine sūmunt.
unde haec mōnstra tamen vel quō dē fonte requīris?
praestābat castās humilis fortūna Latīnās
quondam, nec vitiīs contingī parva sinēbant
tēcta labor somnīque brevēs et vellere Tuscō
vexātae dūraeque manūs ac proximus urbī
Hannibal et stantēs Collīnā turre marītī.
nunc patimur longae pācis mala: saevior armīs
luxuria incubuit victumque ulcīscitur orbem;
nūllum crīmen abest facinusque libīdinis ex quō
paupertās Rōmāna perît; hinc flūxit ad istōs
et Sybaris collēs, hinc et Rhodos et Mīlētos
atque corōnātum et petulāns madidumque Tarentum.
prīma peregrīnōs obscēna pecūnia mōrēs
intulit, et turpī frēgērunt saecula luxū
dīvitiae mollēs. quid enim Venus ēbria cūrat?
inguinis et capitis quae sint discrīmina nescit
grandia quae mediīs iam noctibus ostrea mordet,
cum perfūsa merō spūmant unguenta Falernō,
cum bibitur conchā, cum iam vertīgine tēctum
ambulat et geminīs exsurgit mēnsa lucernīs.
ī nunc et dubitā quā sorbeat āera sannā
[Tullia, quid dīcat nōtae collactea Maurae]
Maura, Pudīcitiae veterem cum praeterit āram.
noctibus hīc pōnunt lectīcās, micturiunt hīc
effigiemque deae longīs sīphōnibus implent
inque vicēs equitant ac Lūnā teste moventur.
inde domōs abeunt: tū calcās lūce reversā
coniugis ūrīnam magnōs vīsūrus amīcōs.
nōta Bonae sēcrēta Deae, cum tībia lumbōs
incitat et cornū pariter vīnōque feruntur
attonitae crīnemque rotant ululantque Priāpī
maenades, ō quantus tunc illīs mentibus ārdor
concubitūs, quae vōx saltante libīdine, quantus
ille merī veteris per crūra madentia torrēns!
lēnōnum ancillās positā Saufeia corōnā
prōvocat et tollit pendentis praemia coxae;
ipsa Medullīnae flūctum crīsantis adōrat.
palma inter dominās, virtūs nātālibus aequa.
nīl ibi per lūdum simulābitur, omnia fīent
ad vērum, quibus incendī iam frīgidus aevō
Lāomedontiadēs et Nestoris hirnea possit.
tunc prūrīgŏ morae impatiēns, tum fēmina simplex,
ac pariter tōtō repetītus clāmor ab antrō:
“iam fās est, admitte virōs!” dormītat adulter,
illa iubet sūmptō iuvenem properāre cucullō;
sī nihil est, servīs incurritur; abstulerīs spem
servōrum, veniet conductus aquārius; hic sī
quaeritur et dēsunt hominēs, mora nūlla per ipsam
quōminus impositō clūnem summittat asellō.
atque utinam rītūs veterēs et pūblica saltem
hīs intācta malīs agerentur sacra, sed omnēs
nōvērunt Maurī atque Indī quae psaltria pēnem
maiōrem quam sunt duo Caesaris Anticatōnēs
illūc, testiculī sibi cōnscius unde fugit mūs,
intulerît, ubi vēlārī pictūra iubētur
quaecumque alterius sexūs imitāta figūrās.
et quis tunc hominum contemptor nūminis, aut quis
simpuvium rīdēre Numae nigrumque catīnum
et Vātīcānō fragilēs dē monte patellās
ausus erat? sed nunc ad quās nōn Clōdius ārās?
[audiŏ quid veterēs ōlim moneātis amīcī:
“pōne seram, cohibē.” sed quis custōdiet ipsōs
custōdēs? cauta est et ab illīs incipit uxor.]
iamque eadem summīs pariter minimīsque libīdō,
nec melior silicem pedibus quae conterit ātrum
quam quae longōrum vehitur cervīce Syrōrum.
ut spectet lūdōs, condūcit Ogulnia vestem,
condūcit comitēs, sellam, cervīcal, amīcās,
nūtrīcem, et flāvam cui det mandāta puellam.
haec tamen argentī superest quodcumque paternī
lēvibus āthlētīs et vāsa novissima dōnat.
multīs rēs angusta domī, sed nūlla pudōrem
paupertātis habet nec sē mētītur ad illam.
[quem dedit haec posuitque modum, tamen ūtile quid sit]
prōspiciunt aliquandŏ virī, frīgusque famemque
formīcā tandem quīdam expāvēre magistrā;
prōdiga nōn sentit pereuntem fēmina cēnsum,
ac velut exhaustā recidīvus pullulet arcā
nummus et ē plēnō tollātur semper acervō,
nōn umquam reputant quantī sibi gaudia cōnstent.
in quācumque domō vīvit lūditque professus
obscēnum et tremulā prōmittēns omnia dextrā,
inveniēs omnēs turpēs similēsque cinaedīs.
hīs violāre cibōs sacraeque assistere mēnsae
permittunt et vāsa iubent frangenda lavārī
cum colocyntha bibit vel cum barbāta chelīdōn.
pūrior ergŏ tuīs laribus meliorque lanista,
in cuius numerō longē migrāre iubētur
psellus ab euphōnō. quid quod nec rētia turpī
iunguntur tunicae, nec cellā pōnit eādem
mūnīmenta umerī pulsātōrisque tridentem
quī nūdus pugnāre solet? pars ultima lūdī
accipit hās animās aliusque in carcere nervus.
sed tibi commūnem calicem facit uxor et illīs
cum quibus Albānum Surrentīnumque recūset
flāva ruīnōsī lupa dēgustāre sepulchrī.
hōrum cōnsiliīs nūbunt subitaeque recēdunt,
hīs languentem animum reserant et sēria vītae,
hīs clūnem atque latus discunt vibrāre magistrīs,
quicquid praetereā scit quī docet. haud tamen illī
semper habenda fidēs: oculōs fūlīgine pāscit
discīnctus croceīs et rēticulātus adulter.
suspectus tibi sit quantō vōx mollior et quō
saepius in tenerīs haerēbit dextera lumbīs.
hic erit in lectō fortissimus; exuit illīc
persōnam docilī Thāis saltāta Triphallō.
“quem rīdēs? aliīs hunc mīmum! spōnsiō fīat:
pūrum tē contendŏ virum. contendŏ: fatēris?
an vocat ancillās tortōris pergula? nōvī
cōnsilia et veterēs quaecumque monētis amīcī:
‘pōne seram, cohibē.’ sed quis custōdiet ipsōs
custōdēs, quī nunc lascīvae fūrta puellae
hāc mercēde silent?” crīmen commūne tacētur.
prōspicit hoc prūdēns et ab illīs incipit uxor.
sunt quās eunūchī imbellēs ac mollia semper
ōscula dēlectent et dēspērātiŏ barbae
et quod abortīvō nōn est opus. illa voluptās
summa tamen, cum iam calidā mātūra iuventā
inguina trāduntur medicīs iam pectine nigrō.
ergō exspectātōs ac iussōs crēscere prīmum
testiculōs, postquam coepērunt esse bilībrēs,
tōnsōris tantum damnō rapit Hēliodōrus.
mangōnum puerōs vēra ac miserābilis ūrit
dēbilitās, follisque pudet cicerisque relictī.
cōnspicuus longē cūnctīsque notābilis intrat
balnea nec dubiē custōdem vītis et hortī
prōvocat ā dominā factus spadŏ. dormiat ille
cum dominā, sed tū iam dūrum, Postume, iamque
tondendum eunūchō Bromium committere nōlī.
sī gaudet cantū, nūllīus fībula dūrat
vōcem vēndentis praetōribus. organa semper
in manibus, dēnsī radiant testūdine tōtā
sardonychēs, crīspō numerantur pectine chordae
quō tener Hēdymelēs operās dedit: hunc tenet, hōc sē
sōlātur grātōque indulget bāsia plēctrō.
quaedam dē numerō Lamiārum ac nōminis Appī
et farre et vīnō Iānum Vestamque rogābat
an Capitōlīnam dēbēret Polliŏ quercum
spērāre et fidibus prōmittere. quid faceret plūs
aegrōtante virō, medicīs quid trīstibus ergā
fīliolum? stetit ante āram nec turpe putāvit
prō citharā vēlāre caput dictātaque verba
pertulit, ut mōs est, et apertā palluit agnā.
dīc mihi nunc, quaesō, dīc, antīquissime dīvum,
respondēs hīs, Iāne pater? magna ōtia caelī;
nōn est, quod videō, nōn est quod agātur apud vōs.
haec dē cōmoedīs tē cōnsulit, illa tragoedum
commendāre solet: varicōsus fīet haruspex.
sed cantet potius quam tōtam pervolet urbem
audāx et coetūs possit quae ferre virōrum
cumque palūdātīs ducibus praesente marītō
ipsa loquī rēctā faciē siccīsque mamillīs.
haec eadem nōvit quid tōtō fīat in orbe,
quid Sēres, quid Thrāces agant, sēcrēta novercae
et puerī, quis amet, quis dīripiātur adulter;
dīcet quis viduam praegnātem fēcerit et quō
mēnse, quibus verbīs concumbat quaeque, modīs quot.
īnstantem rēgī Armeniō Parthōque comētēn
prīma videt, fāmam rūmōrēsque illa recentēs
excipit ad portās, quōsdam facit. īsse Niphātēn
in populōs magnōque illīc cūncta arva tenērī
dīluviō, nūtāre urbēs, subsīdere terrās,
quōcumque in triviō cuicumque est obvia narrat.
nec tamen id vitium magis intolerābile quam quae
vīcīnōs humilēs rapere et concīdere lōrīs
exsecrāta solet; nam sī lātrātibus altī
rumpuntur somnī, “fūstēs hūc ōcius” inquit
“afferte” atque illīs dominum iubet ante ferīrī,
deinde canem. gravis occursū, taeterrima vultū.
balnea nocte subit, conchās et castra movērī
nocte iubet. magnō gaudet sūdāre tumultū:
cum lassāta gravī cecidērunt bracchia massā,
callidus et cristae digitōs impressit alīptēs
ac summum dominae femur exclāmāre coēgit.
convīvae miserī intereā somnōque famēque
urguentur; tandem illa venit rubicundula, tōtum
oenophorum sitiēns, plēnā quod tenditur urnā
admōtum pedibus. dē quō sextārius alter
dūcitur ante cibum rabidam factūrus orexim,
dum redit et lōtō terram ferit intestīnō;
marmoribus rīvī properant, aurāta Falernum
pēlvis olet. nam sīc, tamquam alta in dōlia longus
dēciderit serpēns, bibit et vomit. ergŏ marītus
nauseat atque oculīs bīlem substringit opertīs.
illa tamen gravior quae cum discumbere coepit
laudat Vergilium, peritūrae ignōscit Elissae,
committit vātēs et comparat, inde Marōnem
atque aliā parte in trutinā suspendit Homērum.
cēdunt grammaticī, vincuntur rhētorēs, omnis
turba tacet, nec causidicus nec praecŏ loquētur,
altera nec mulier: verbōrum tanta cadit vīs,
tot pariter pēlvēs ac tintinnābula dīcās
pulsārī. iam nēmŏ tubās, nēmō aera fatīget:
ūna labōrantī poterit succurrere Lūnae.
impōnit fīnem sapiēns et rēbus honestīs;
nam quae docta nimis cupit et fācunda vidērī
crūre tenus mediō tunicās succingere dēbet,
caedere Silvānō porcum, quadrante lavārī.
nōn habeat mātrōna, tibī quae iūncta recumbit,
dīcendī genus, aut curvum sermōne rotātō
torqueat enthȳmēma, nec historiās sciat omnēs,
sed quaedam ex librīs et nōn intellegat. ōdī
hanc ego quae repetit volvitque Palaemonis artem
servātā semper lēge et ratiōne loquendī
ignōtōsque mihī tenet antīquāria versūs.
haec cūranda virīs? opicae castīget amīcae
verba; soloecismum liceat fēcisse marītō.
nīl nōn permittit mulier sibi, turpe putat nīl,
cum viridēs gemmās collō circumdedit et cum
auribus extentīs magnōs commīsit elenchōs.
[intolerābilius nihil est quam fēmina dīves.]
intereā foeda aspectū rīdendaque multō
pāne tumet faciēs aut pinguia Poppaeāna
spīrat et hinc miserī viscantur labra marītī.
ad moechum lōtā veniet cute: quandŏ vidērī
vult fōrmōsa domī? moechīs foliāta parantur,
hīs emitur quicquid gracilēs hūc mittitis Indī.
tandem aperit vultum et tēctōria prīma repōnit;
incipit agnōscī, atque illō lacte fovētur
propter quod sēcum comitēs ēdūcat asellās
exul Hyperboreum sī dīmittātur ad axem.
sed quae mūtātīs indūcitur atque fovētur
tot medicāminibus coctaeque silīginis offās
accipit et madidae, faciēs dīcētur an ulcus?
est pretium cūrae penitus cognōscere tōtō
quid faciant agitentque diē. sī nocte marītus
āversus iacuit, periit librāria, pōnunt
cosmētae tunicās, tardē vēnisse Liburnus
dīcitur et poenās aliēnī pendere somnī
cōgitur, hic frangit ferulās, rubet ille flagellō,
hic scuticā — sunt quae tortōribus annua praestent.
verberat atque obiter faciem linit, audit amīcās
aut lātum pictae vestis cōnsīderat aurum
et caedit, longī relegit trānsversa diurnī
et caedit, dōnec lassīs caedentibus “exī”
intonet horrendum iam cognitiōne perāctā.
praefectūra domūs Siculā nōn mītior aulā.
nam sī cōnstituit solitōque decentius optat
ōrnārī et properat iamque exspectātur in hortīs
aut apud Īsiacae potius sacrāria lēnae,
dispōnit crīnem lacerātīs ipsa capillīs
nūda umerōs Psecas īnfēlīx nūdīsque mamillīs.
“altior hic quārē cincinnus?” taurea pūnit
continuō flexī crīmen facinusque capillī.
quid Psecas admīsit? quaenam est hīc culpa puellae,
sī tibi displicuit nāsus tuus? altera laevum
extendit pectitque comās et volvit in orbem.
est in cōnsiliō māterna admōtaque lānīs
ēmeritā quae cessat acū; sententia prīma
huius erit. post hanc aetāte atque arte minōrēs
cēnsēbunt, tamquam fāmae discrīmen agātur
aut animae: tanta est quaerendī cūra decōris.
tot premit ōrdinibus, tot adhūc compāgibus altum
aedificat caput. Andromachēn ā fronte vidēbis;
post minor est, crēdās aliam. cedo sī male parvī
sortīta est lateris spatium breviorque vidētur
virgine Pygmaeā nūllīs adiūta cothurnīs
et levis ērēctā cōnsurgit ad ōscula plantā.
nūlla virī cūra intereā nec mentiŏ fīet
damnōrum; vīvit tamquam vīcīna marītī,
hōc sōlō propior, quod amīcōs coniugis ōdit
et servōs, gravis est ratiōnibus.
Bellōnae mātrisque deum chorus intrat et ingēns
sēmivir, obscēnō faciēs reverenda minōrī,
mollia quī raptā secuit genitālia testā
iam prīdem, cui rauca cohors, cui tympana cēdunt
plēbeia et Phrygiā vestītur bucca tiārā.
grande sonat metuīque iubet Septembris et Austrī
adventum, nisi sē centum lūstrāverit ōvīs
et xērampelinās veterēs dōnāverit ipsī,
ut quicquid subitī et magnī discrīminis īnstat
in tunicās eat et tōtum semel expiet annum.
hībernum frāctā glaciē dēscendet in amnem,
ter mātūtīnō Tiberī mergētur et ipsīs
verticibus timidum caput abluet; inde superbī
tōtum rēgis agrum nūda ac tremibunda cruentīs
ērēpet genibus. sī candida iusserit Īō,
ībit ad Aegyptī fīnem calidāque petītās
ā Meroē portābit aquās ut spargat in aede
Īsidis, antīquō quae proxima surgit ovīlī;
crēdit enim ipsīus dominae sē vōce monērī. —
ēn animum et mentem cum quā dī nocte loquantur!
ergō hic praecipuum summumque merētur honōrem
quī grege līnigerō circumdatus et grege calvō
plangentis populī currit dērīsor Anūbis.
ille petit veniam quotiēns nōn abstinet uxor
concubitū sacrīs observandīsque diēbus
magnaque dēbētur violātō poena cadurcō.
ut mōvisse caput vīsa est argentea serpēns,
illīus lacrimae meditātaque murmura praestant
ut veniam culpae nōn abnuat ānsere magnō
scīlicet et tenuī popanō corruptus Osīris.
cum dedit ille locum, cophinō fēnōque relictō
arcānam Iūdaea tremēns mendīcat in aurem,
interpres lēgum Solymārum et magna sacerdōs
arboris ac summī fīda internūntia caelī.
implet et illa manum, sed parcius: aere minūtō
quāliacumque volēs Iūdaeī somnia vēndunt.
spondet amātōrem tenerum vel dīvitis orbī
testāmentum ingēns calidae pulmōne columbae
tractātō Armenius vel Commāgēnus haruspex;
pectora pullōrum rīmābitur, exta catellī,
interdum et puerī: faciet quod dēferat ipse.
Chaldaeīs sed maior erit fīdūcia. quicquid
dīxerit astrologus crēdent ā fonte relātum
Hammōnis, quoniam Delphīs ōrācula cessant
et genus hūmānum damnat cālīgŏ futūrī.
praecipuus tamen est hōrum quī saepius exul.
[cuius amīcitiā condūcendāque tabellā
magnus cīvis obit et formīdātus Othōnī]
inde fidēs artis, sonuit sī dextera ferrō.
[laevaque, sī longē castrōrum in carcere mānsit.]
nēmŏ mathēmaticus genium indemnātus habēbit,
sed quī paene perît, cui vix in Cyclada mittī
contigit et parvā tandem caruisse Serīphō.
cōnsulit ictericae lentō dē fūnere mātris —
ante tamen dē tē — Tanaquīl tua, quandō sorōrem
efferat et patruōs, an sit vīctūrus adulter
post ipsam: quid enim maius dare nūmina possunt?
haec tamen ignōrat quid sīdus trīste minētur
Sāturnī, quō laeta Venus sē prōferat astrō,
quis mēnsis damnīs, quae dentur tempora lucrō.
illius occursūs etiam vītāre mementō,
in cuius manibus ceu pinguia sūcina trītās
cernis ephēmeridas, quae nūllum cōnsulit et iam
cōnsulitur, quae castra virō patriamque petente
nōn ībit pariter numerīs revocāta Thrasyllī.
ad prīmum lapidem vectārī cum placet, hōra
sūmitur ex librō; sī prūrit frictus ocellī
angulus, īnspectā genesī collȳria poscit;
aegra licet iaceat, capiendō nūlla vidētur
aptior hōra cibō nisi quam dederit Petosīris.
sī mediocris erit, spatium lūstrābit utrimque
mētārum et sortēs dūcet frontemque manumque
praebēbit vātī crēbrum poppysma rogantī.
dīvitibus respōnsa dabit Phryx augur et inde
conductus, dabit astrōrum mundīque perītus
atque aliquis senior quī pūblica fulgura condit.
plēbeium in circō positum est et in aggere fātum;
quae nūdīs longum ostendit cervīcibus aurum
cōnsulit ante falās delphīnōrumque columnās
an saga vēndentī nūbat caupōne relictō.
hae tamen et partūs subeunt discrīmen et omnēs
nūtrīcis tolerant fortūnā urguente labōrēs.
sed iacet aurātō vix ūlla puerpera lectō:
tantum artēs huius, tantum medicāmina possunt,
quae sterilēs facit atque hominēs in ventre necandōs
condūcit. gaudē, īnfēlīx, atque ipse bibendum
porrige quicquid erit; nam sī distendere vellet
et vexāre uterum puerīs salientibus, essēs
Aethiopis fortasse pater, mox dēcolor hērēs
implēret tabulās numquam tibi māne videndus.
trānseŏ suppositōs et gaudia vōtaque saepe
ad spurcōs dēcepta lacūs, saepe inde petītōs
pontificēs, Saliōs Scaurōrum nōmina falsō
corpore lātūrōs. stat Fortūna improba noctū
arrīdēns nūdīs īnfantibus: hōs fovet omnī
involvitque sinū, domibus tunc porrigit altīs
sēcrētumque sibī mīmum parat; hōs amat, hīs sē
ingerit utque suōs semper prōdūcit alumnōs.
hic magicōs affert cantūs, hic Thessala vēndit
philtra, quibus valeat mentem vexāre marītī
et soleā pulsāre natēs. quod dēsipis inde est,
inde animī cālīgō et magna oblīviŏ rērum
quās modo gessistī; tamen hoc tolerābile, sī nōn
[semper aquam portēs rīmōsa ad dōlia, semper
istud onus subeās ipsīs mānantibus urnīs,
quō rabidus nostrō Phalarim dē rēge dedistī.]
et furere incipiās ut avunculus ille Nerōnis,
cui tōtam tremulī frontem Caesōnia pullī
īnfūdit. quae nōn faciet quod prīncipis uxor?
ārdēbant cūncta et frāctā compāge ruēbant
nōn aliter quam sī fēcisset Iūnŏ marītum
īnsānum; minus ergŏ nocēns erit Agrippīnae
bōlētus, siquidem ūnīus praecordia pressit
ille senis tremulumque caput dēscendere iussit
in caelum et longā mānantia labra salīvā.
haec poscit ferrum atque ignēs, haec pōtiŏ torquet,
haec lacerat mixtōs equitum cum sanguine patrēs.
tantī partus equae, tantī ūna venēfica cōnstat.
ōdērunt nātōs dē paelice: nēmŏ repugnet,
nēmŏ vetet, iamiam prīvignum occīdere fās est.
vōs quoque, pūpillī, moneō, quibus amplior est rēs,
custōdīte animās et nūllī crēdite mēnsae:
līvida māternō fervent adipāta venēnō.
mordeat ante aliquis quicquid porrēxerit illa
quae peperit, timidus praegustet pōcula pāpās.
fingimus haec altum saturā sūmente cothurnum
scīlicet, et fīnem ēgressī lēgemque priōrum
grande Sophoclēō carmen bacchāmur hiātū,
montibus ignōtum Rutulīs caelōque Latīnō?
nōs utinam vānī! sed clāmat Pontia “fēcī,
cōnfiteor, puerīsque meīs aconīta parāvī,
quae dēprēnsa patent; facinus tamen ipsa perēgī.”
tūne duōs ūnā, saevissima vīpera, cēnā?
tūne duōs? “septem, sī septem forte fuissent.”
crēdāmus tragicīs quicquid dē Colchide torvā
dīcitur et Procnē: nīl contrā cōnor. et illae
grandia mōnstra suīs audēbant temporibus, sed
nōn propter nummōs. minor admīrātiŏ summīs
dēbētur mōnstrīs, quotiēns facit īra nocentem
hunc sexum et rabiē iecur incendente feruntur
praecipitēs, ut saxa iugīs abrupta, quibus mōns
subtrahitur clīvōque latus pendente recēdit.
illam ego nōn tulerim quae computat et scelus ingēns
sāna facit, spectant subeuntem fāta marītī
Alcestim et, similis sī permūtātiŏ dētur,
morte virī cupiant animam servāre catellae.
occurrent multae tibi Bēlides atque Eriphȳlae
māne, Clytēmēstram nūllus nōn vīcus habēbit.
hoc tantum rēfert, quod Tyndaris illa bipennem
īnsulsam et fatuam dextrā laevāque tenēbat,
at nunc rēs agitur tenuī pulmōne rubētae —
sed tamen et ferrō, sī praegustārit Atrīdēs
Pontica ter victī cautus medicāmina rēgis.